Kanttekeningen bij de presentatie van Numaga Jaarboek 2021, waarin Deel 4 van de reeks Nijmeegse Biografieen is opgenomen

Gewoontegetrouw verscheen kort voor Kerstmis het Numaga Jaarboek, editie 2021. De presentatie in Cultureel Centrum De Lindenberg was een bijzondere aangelegenheid. Het bijzondere karakter betrof op de eerste plaats het jaarboek zelf, nu de meeste pagina’s Deel 4 van de reeks Nijmeegse Biografieën omvatten. Bijzonder was ook de zaalinrichting: door de coronamaatregelen was er plaats voor 100 toehoorders, telkens gescheiden door twee lege stoelen. Schermen moesten het vrije verkeer van virusdeeltjes verder belemmeren. Over verkeer gesproken: straatnaamgeving in Nijmegen bleek een mooi thema bij de presentatie van een boek met korte schetsen van de levensloop van bekende en minder bekende Nijmegenaren. Jan Braber interviewde straatnaamkenner Rob Essers, terwijl wethouder Noel Vergunst en raadslid Rosalie Thomassen onder leiding van Jos Joosten met de praatgrage Essers spraken over ‘politieke’ aspecten van straatnaamgeving, zoals wel of geen behoud van namen van historisch belaste figuren, en de zeggenschap van bewoners. Ook QR-coden kwamen aan de orde, niet vanwege de coronapas, wel om bezoekers te informeren over de achtergrond van een straatnaam. 

Zelf herinner ik me geen raadsdebatten over straatnaamgeving. De wijknummering in Dukenburg was destijds een hamerstuk. Mijn belangstelling voor biografieën kwam pas in 1998 bij toeval tot stand, toen na initiatieven elders  ook in Gelderland de gedachte was opgekomen om het leven van al dan niet befaamde Gelderslieden vast te leggen in korte biografische schetsen. Frank Keverling Buisman, directeur van het Gelders Archief en redactielid van het Biografisch Woordenboek Gelderland, vroeg mij om Karel Aalbers te vervangen bij de presentatie van Deel 1 van dat BWG. Geveld door een zware griep, kon de voorzitter van Vitesse het eerste boek niet in ontvangst nemen. Ik kende de inhoud van het boek niet. Daarom noemde ik in mijn toespraak onder meer de namen van enkele personen, die waarschijnlijk in Deel 1 ontbraken: John Bertine en (Gekke) Eddie Otten: Nijmegenaren die ik goed had leren kennen.  Mijn toespraak leidde tot het verzoek om voor Deel 2 Eddie Otten, die al op een groslijst stond, en John Bertine te portretteren. Ik werd een vast medewerker, kennelijk met zoveel genoegen, dat ik in 2005 bij de presentatie van Deel 4 van het BWG in het Harderwijkse Stadsmuseum een verhaal mocht afsteken over de wijze waarop een voormalig wetenschapper en politicus zich had omgeschoold tot amateur-biograaf.

De voordracht in Harderwijk viel op bij een redactielid van het Numaga Jaarboek. Hij zocht een spreker voor de feestelijke presentatie van Deel 2 van de Nijmeegse Biografieën, een reeks die in 2004 was gestart als hoofdbestand van het Numaga Jaarboek. Zijn uitnodiging beantwoordde ik positief, met als gevolg, dat ik in 2006 bij de viering van 50 Jaar Numaga in de Stevenskerk vanaf de kansel mocht ingaan op de betekenis van biografieën voor de lokale geschiedschrijving en op personen, die in de Nijmeegse reeks een plek hadden verworven. Terloops meldde ik, welke echte of import-Nijmegenaren volgens mij ook een plaats in de reeks verdienden. De geschiedenis herhaalde zich: ook deze toespraak werd gevolgd door het verzoek om voor Deel 3 een bijdrage te leveren. Dat derde deel verscheen overigens pas in 2013, zeven jaar na het verschijnen van Deel 2. Ik schreef een bijdrage over John Bertine, de befaamde kapper en ex-prins van Knotsenburg, die ik al geportretteerd had voor het BWG. Ik moest die bijdrage inkorten en herschrijven, omdat de Nijmeegse Biografieën 600 tot 800 woorden mogen tellen, ongeveer de helft van de bijdragen in het BWG. 

Die beperking dwingt de biograaf tot bondigheid, vergroot de leesbaarheid en biedt in elk deel ruimte voor meer dan honderd biografische schetsen. Detaillering is echter moeilijk, evenals de mogelijkheid van anekdotische kanttekeningen. De inkorting van mijn bijdrage over John Bertine leverde voldoende ervaring op om positief te reageren op de vraag van eindredacteur Joos van Vugt om voor Deel 4 van de Nijmeegse Biografieën een vijftal bijdragen te schrijven. Ik mocht enkele namen kiezen uit de uitvoerige groslijst van de redactie, maar ik mocht ook zelf namen voorstellen. Na wat wikken en wegen koos ik voor Blokker-ondernemer Nol Smits, kunstenaar Theo Elfrink, City Bar uitbater Jo Samson, kunstenaar Rob Terwindt en kunstenaar Toon Heijmans: allemaal Nijmegenaren, die ik vanaf de jaren zeventig – feitelijk sinds het begin van mijn raadslidmaatschap – persoonlijk had leren kennen en waarderen. De vroegere City Bar – ook wel het bijkantoor van de Gelderlander genoemd – was destijds een belangrijke ontmoetingsplaats, vooral voor kunstenaars. In Deel 4 treft de lezer ook bijdragen over graficus Harry van Kuyk en beeldhouwer Oscar Goedhart, echte stamgasten van de City Bar.

Wat bij de eerdere delen al opviel, werd bevestigd in Deel 4 van de Nijmeegse Biografieën: de brede vertegenwoordiging uit alle lagen van de bevolking: ondernemers, kunstenaars,bestuurders, wetenschappers, uitbaters, schrijvers, verzetsmensen en zelfs figuren, die in de oorlog fout zaten. De twintigste eeuw wint van voorgaande eeuwen, maar de middeleeuwen komen wel aan bod. In de vier delen van de Nijmeegse Biografieën zijn inmiddels 534 boeiende levensgeschiedenissen opgetekend, waarvan 115 in Deel 4. Dat op de omslag van Jaarboek Numaga 2021 twee foto’s prijken van mannen, die ik heb mogen portretteren, berust waarschijnlijk op toeval. Ik ontleen aan dat toeval wel de vrijheid om ook nu weer namen te noemen van personen, die in een van de volgende delen niet zouden misstaan. Dat zijn oud-burgemeester Frans Hermsen, galeriehouder en Bottendaal-promotor Wim de Natris, ex-ambtenaar en schrijver Jan Roelofs, oud-wethouder en ex-NEC-voorzitter Henk Bergamin, ondernemer en NEC-topman Hans van Delft; inspirerende gangmakers, die in Nijmgen hun sporen hebben verdiend.

Een bijdrage aan de CO2-kringloop via duizenden bruine kegels van een lastige maar indrukwekkende Zilverspar

Toen we ruim veertig jaar geleden verhuisden van Brakkestein naar de Willem Schiffstraat in Nijmegen, was de spar op de hoek van de tuin al een opvallende, flink uit de kluiten gewassen boom. De door de eerste bewoner aangeplante boom torende hoog uit boven de andere bomen in de omgeving, ook al wonnen de bomen van het Albertinum de strijd om de lengte. De blauwgrijze naalden deden ons denken aan een variant van de Blauwspar. Maar de fraaie boom kon evengoed een Zilverspar zijn, gelet op de pyramide-achtige vorm, de ruwe bast, de naalden en de vorm en afmetingen van de kegels. De in 1981 nog jeugdige zonen van overbuurman Frans Tromp hadden het ook over de Zilverspar, toen zij hun experimenten met een radiografisch bestuurde speelgoedauto onderbraken, om elkaar te vragen wat die Zilverspar wel zou kosten. Wel tien duizend gulden hoorde ik een van de jongens zeggen, waarmee een deel van de koopprijs van ons huis werd verklaard. De Zilverspar staat nog steeds fier overeind, ondanks de bewuste verwijdering van enkele lage takken en het ongewilde verlies van takken door een sneeuwlast of door hevige windstoten.

Na de installatie van zonnepanelen op het (gelukkig) platte dak van ons huis – een kleine tien jaar geleden – kwam de gedachte op om de Zilverspar geen langer leven te gunnen. De tijdelijke dip in de stroomopbrengst in de maanden, waarin de zon wat lager staat, was de aanleiding voor die drastische ingreep. De omvang van de stam was inmiddels zo toegenomen, dat voor de verwijdering een vergunning van de gemeente Nijmegen nodig was. De verwijderingskosten bleken wel aanzienlijk hoger dan de gederfde stroominkomsten, nog los van de gevolgen van de afschaffing van de salderingsregeling. Het besluit om de Zilverspar te laten staan was dus snel genomen, ook omdat we – en wellicht ook de buren – gewend waren geraakt aan de uitstraling van de boom. Bovendien draagt de Zilverspar bij aan CO2-reductie en biomassa-productie, in de vorm van naalden en vooral kegels. De duizenden kegels, die in de herfst in twee tot drie weken naar beneden komen, zijn wel een pittige bron van werkverschaffing. Het bijeenvegen van de talloze kegels op het trottoir gaat redelijk snel. Maar de verwijdering van het gras en uit de borders kost veel tijd en inspanning. De energiewinst gaat via DAR en ARN naar de gemeenschap. Herstige biomassa is ook wat waard, nu de energieprijs in rap tempo toeneemt.

Elf observaties en herinneringen bij de onthulling van het naambord van Theo Eikmans alias Graodus fan Nimwegen bij de kerktrappen naar de Sint Steven, op 16 september 2021

Wie was Theo Eikmans? En wie was Graodus fan Nimwegen? Is buutreedner Graodus kenbaar in muzikant Theo? En omgekeerd? Wat voelde Theo, wanneer hij zich na een mooi optreden afschminkte en zijn attributen opborg? Hoe ervoer Graodus zijn immense populariteit in de bloeitijd van het Knotsenburgse carnaval? Vragen, die nu – op zijn honderdste geboortedag en ruim twintig jaar na zijn overlijden – niet een-twee-drie zijn te beantwoorden. Ik doe op uitnodiging van Theo’s familie en van de initiatiefnemers een bescheiden poging in elf korte observaties over de man, wiens alter ego vandaag bij de onthulling van het naambord van de Graodus fan Nimwegentrappen voor eeuwig wordt vastgelegd op de plek, waar ‘Al mot ik krupe’ naar de Sint Steven leidt.

1 Echte Nijmeegse jongen

Zoon van een bekende paardenslager uit het Willemskwartier. Theo was vaak te vinden bij zijn oma op de Hessenberg aan de voet van de Sint Steven. Daar leerde hij de Nijmeegse Benedenstad kennen, en ook de Waal, waar hij kaaisjouwers en andere lieden ontmoette. Jaren later greep hij terug op ervaringen uit zijn jeugd, wanneer hij autobiografische elementen verwerkte in zijn soms poëtische, hoe dan ook onvergetelijke schlagers: Als je straks naar huus toe komt, dan zie je die toren staon. Dan denk je aan die ouwe tied, hoe het vroeger is gegaon. Waar je als kind geboren bent en werd grootgebracht. Dat kun je nooit vergeten, daaraan denk je dag en nacht.

2 Kattekwaad met een knipoog

Theo Eikmans viel op de school aan de Groenestraat niet op, wel in het Willemskwartier en de Wolfskuil, waar kattenkwaad uithalen een onschuldig tijdverdrijf was. Die gewoonte brak hem later wel op, getuige zijn ontslag uit militaire dienst. Hij haalde daar dingen uit, die kennelijk het daglicht niet konden verdragen. Kattenkwaad met een knipoog: die woorden plak ik op de soms ondeugende maar altijd geestige buuts, waarmee hij als Graodus fan Nimwegen prinsenproclamaties en pronkzittingen opluisterde. Hij nam mij – als amateur- en later beroeps- politicus – vaak op de korrel. Ik kon dan wel lachen maar niet zo uitbundig als het overige publiek. Na de zitting verzekerde Theo mij, dat zijn grappen goedbedoelde aansporingen waren. En – zei hij ooit – genoemd worden is ook wat waard.

3 Bijna-alles-doener

Theo Eikmans was leer- en loopjongen bij de ‘Firma van Dungen in haarden en kachels’ en arbeider bij de Nyma, een geheime onderduiker maar ook een bijna echte soldaat, ambtenaar bij de openbare nutsbedrijven en meervoudig bouwvakker: timmerman en ijzervlechter. Tussen de bedrijven door voetbalde hij ook nog, tot genoegen van zijn vader, die zijn talenten op de grasmat hoger inschatte dan zijn muzikale en verbale mogelijkheden. Die artistieke talenten boden een dankbare uitweg, toen Theo door een val in een put in de bouw geen droog brood meer kon verdienen. Zijn drumstel bood uitkomst. Met accordeonist Jan Lourense en toetsenist Andree Hubrecht luisterde hij bruiloften en partijen op. Met allerhande moppen verraste hij zijn collega’s en zijn publiek. Zo ontpopte Theo zich tot een praatgrage artiest, een echte buutreedner, een local standup comedian.

4 Prins Theo I

Theo Eikmans was in 1959 stadsprins van Nijmegen. Knotsenburg bestond nog niet, het Grootvorstendom van Nico Grijpink wel. De oprichter van De Blauwe Schuit ontdekte Theo bij optredens in de Maartenskliniek en maakte van hem Theo I. Anders dan Nico I was Theo slechts een jaar stadsprins, lang genoeg om een onuitwisbare indruk te maken. Zijn opvolgers weten intussen als geen ander, wat Theo I voor Nijmegen en Knotsenburg betekent. Tegenover het Stadhuis getuigt de Hommage aan de Sint Steven, de bronzen verbeelding van Al mot ik Krupe, van de warme gevoelens, die zij voor hem koesteren. Met glazenier en beeldhouwer Toon I Heijmans zeggen de krupende ex-prinsen hem na: En ik hai van nacht gedroomd, da’k was een prins. Er was d’r aon de Waol geen zotter mins. En ik dronk er een wijntje, maar niet uut een glas. Ik hield er beide handen een hele emmer vast.

5 Gezinshoofd en familieman

Theo groeide op in het grote gezin, dat Gerrit Jan Eikmans en Aleida van der Kroft ruim een eeuw geleden stichtten. Theo trouwde in 1943 met Elisabeth Claus, een Groesbeeks meisje, hoewel zijn vader daar weinig in zag. Theo werd zelf ook pater familias, zorgzaam hoeder van zijn grote gezin, samen met zijn Lies, waarvoor hij tot in haar laatste levensdagen grote liefde koesterde. Het verhaal gaat dat Lies Theo na een dronken thuiskomst wel eens naar het kippenhok verwees. Maar zij steunde hem door dik en dun, zelfs als eindredacteur. Lies genoot van de waardering die Theo ten deel viel. Zij wist, dat hij haar bedoelde, wanneer Theo een meisje van achttien jaar laat zingen: Moeder, het is weer mis, omdat ’t een Nimweegse jonge is, ’t was so fijn om met hum aon de Waol te sijn. Die eenvoudige jongen deelde zijn verbondenheid met de stad in blijvende schlagers en onvergetelijke optredens. Theo kon mensen vermaken en ontroeren, boeien en binden, omdat hij ondanks zijn successen een gewone jongen bleef.

6 Grootste Knotsenburger

Theo is de grootste en meest geliefde Knotsenburger, getuige zijn fraaie carnavaleske carrière, zelfs in bestuurlijke en (kwasi)-wetenschappelijke zin. Hij was – de uitdrukking is van Johan I – prins voor even (1959) maar ex-prins gedurende zijn hele leven. Theo was ook Heer van Knotsenburg, het eregenootschap, waartoe maar weinig Knotsenburgers zijn geroepen. Hij voerde de Letste Stuver aan, maar ook de Vrolijke Knotsers. Hij won meermalen het Kiek ze Kieke Schlager Festival en het Tonnekespraoten bij ‘t Swerte Schaop toen voorrondes nodig waren voor een eerste schifting. In 1993 promoveerde Graodus aan de Knotsenburgse Academie voor Carnavalisten tot doctor in de toegepaste pretkunde. De stevige verdediging van zijn proefschrift in de Spiegeltent op de Grote Markt was een hoogtepunt is zijn toch al glansrijke carrière. 

7 Veelzijdig artiest

Theo I was een even creatieve als bescheiden scheppend en uitvoerend artiest, die op onnavolgbare wijze tekst en muziek wist samen te voegen tot heerlijke schlagers. In de fraaie wisselwerking van noten en woorden ligt de kracht van zijn opvallende carnavalskrakers. Wie zou denken, dat Theo Eikmans buiten zijn schoenen is gaan lopen, komt bedrogen uit. Hij bleef de soms wat melancholieke, dan weer vrolijke artiest, die enorm genoot van het enthousiasme van zijn publiek. Lang leve de lol: dat was de uitnodiging voor eigen en andermans plezier, ook in tijden waarin het leven minder leuk is. Wie aon de Waal geboren is, die zegt: Lang leve de lol, want hejje alleen maar saggerijn, dan slao je so op hol: Het Nijmeegse spreekwoord dat staot bekend, en je leerde het in je bed: Beter is duuzend gulden schuld, dan dajje ermoe het.

8 Vrolijk melancholicus

Theo en Graodus waren alter ego’s, die hun eigen aard op het podium inruilden voor een bijzondere vorm van tweesporigheid. Toehoorders verrassen en vermaken, en tegelijk een les voorhouden was de uitdaging voor de ‘performer’, die inhoud en vorm uitstekend wist te combineren, en tegelijk innerlijke emoties en ervaringen kon verbergen. Was de combinatie van een soms droefgeestige blik – zoals bij circusclowns – en een uitgesproken vrolijke kijk schijn of werkelijkheid? Ik vermoed eerder een onbewuste afspiegeling van Theo’s soms sombere gevoelens, die weer verdwenen wanneer voor Graodus een klaterend applaus opklonk. Bij mijn ontmoetingen na zijn optredens, ontdekte ik, dat Graudus kijkers en luisteraars nooit op een verkeerd been wilde zetten, maar wel deelgenoot wilde maken van vreugde en verdriet, en van het soms wankele evenwicht tussen goed en kwaad. Dat het goede vrijwel altijd won, spreekt vanzelf.

9 Ongebroken na verdriet

Na het overlijden van zijn geliefde echtgenote Lies op 23 februari 1996 won Theo’s verdriet van zijn vroegere vreugde. Het verlies van zijn dochter, enkele maanden later, vergrootte dat verdriet. Theo kon maandenlang niet optreden, tot hij zich – toch nog plotseling – weer oprichtte. Graodus kwam terug, op een wijze die de echte Knotsenburgers niet gauw zullen vergeten. Het was op de Prinsenproclamatie 1996, kort voor de finale waarin het Prinsenconvent met een muzikale act ‘Back to the Sixties’ ging, toevallig Theo’s gloriejaren. De oud-carnavalsprinsen zagen achter de schermen zijn punctuele voorbereiding en zijn grote gespannenheid, kort voor een fantastisch optreden. Theo was terug van weggeweest: ouder, wijzer maar ongebroken. Hij vertolkte met zijn karakteristieke stem vol passie Lang leve de lol, een lied, dat volgens schlagerkenners de evergreen Al mot ik kruupe tekstueel, muzikaal en qua voordracht evenaart: een tijdloos nummer op de meestal korte lat van de carnavallistische roem.

10 Veraf en toch dichtbij

Het woord tijdloos brengt mij bij het enige optreden van Graodus met zijn vrienden van het Prinsenconvent. Op uitnodiging van Frans Hendriks trok Theo met ons naar Rotterdam om de voorzitterswisseling van de stichting ‘Verantwoord Alcoholgebruik’ op te luisteren. De Schiedamse oud-burgemeester Arie Lems droeg de borrelhamer over aan Jan Kamminga, de kersverse Gelderse Commissaris van de Koningin. De SVA-directeur had het convent beluisterd in Nieuwpoort na een uittocht naar den Haag. Hij bood ons 3000 gulden voor reis en verblijfkosten. Dat sloegen wij niet af. Theo I kreeg een nog niet toegewezen, ongedateerde en dus tijdloze kiel, achteraf passend bij zijn status: de ex-prins die veraf en toch dichtbij was: een onaantastbare grootheid, waar niemand aan kon tippen, en toch dichtbij: zomaar een van ons. Hij vergaste de verbaasde gasten op een stevige buut en zong met ons voor de in- en uitgaande bestuurders uiteraard Lang leve de lol. Buiten op de trappen van de Kamer van Koophandel zongen we met Theo: En ik dronk er een wijntje, maar niet uut een glas. Ik hield er beide handen een hele emmer vast. Verantwoord alcoholgebruik?

11 Afscheid in Paviljoen Irene

Na 1998 werd het stil rond Theo Eikmans. Toen ik met Ton I van der Laan z.g. Theo bezocht in Verpleeghuis Irene, waar hij zijn laatste levensjaren doorbracht, kon ik nauwelijks geloven dat hij ooit volle zalen had toegezongen. Zijn mooie stem met het onnavolgbare timbre klonk zachter en zachter. In zijn getekende en doorgroefd gezicht herkenden Ton een ik de troubadour van vroeger, de tonpraoter met de glinsterende en guitige ogen, die jaar na jaar met grappen en grollen, maar ook met wijze raad zijn toehoorders de spiegel van het leven had voorgehouden. Herinneringen ophalen werd steeds moeilijker, ook al sprong soms in zijn trouwe ogen een vonk van herkenning over. Theo en Graodus kwamen samen in de lieve man, die tegelijk veraf en dichtbij was. Theo Eikmans overleed op 23 maart 2000 in Verpleeghuis Irene te Groesbeek.

De trappen naar de Sint Steven zijn van nu af een blijvende herinnering aan Theo Eikmans en zijn alter ego Graodus fan Nimwegen, om wie hij was, om wat hij schiep en wat hij bracht: doorleefde odes aan Nijmegen met inhoud en kracht. Theo en Graodus zijn van nu af tegelijk veraf en dichtbij voor iedereen, die zijn trappen naar de Sint Steven, kruupt of gewoon klimt. Dat de leden van het Prinsenconvent Knosenburgers enkele uren later in hun karakteristieke kiel als eerste bezoekers hun opwachting maakten bij de ‘Graodustrappen’ spreekt vanzelf. Zij bevestigden in het grootste geheim het portret van hun verre voorganger boven het naambord. Zijn beeltenis mag immers ook gezien worden.

Beeltenis

De trappen naar de Sint Steven zijn van nu af een blijvende herinnering aan Theo Eikmans en zijn alter ego Graodus fan Nimwegen, om wie hij was, om wat hij schiep en wat hij bracht: doorleefde odes aan Nijmegen met inhoud en kracht. Theo en Graodus zijn van nu af tegelijk veraf en dichtbij voor iedereen, die zijn trappen naar de Sint Steven, kruupt of gewoon klimt. Enkele uren na de onthulling van het naambord bij de Graodus fan Nimwegentrappen togen de leden van het Prinsenconvent in hun bekende kiel en goedgemutst met koeien van de rood-witte pet van Graodus naar het Stevenskerkhof om heimelijk bij het naambord een karakteristieke beeltenis van de illustre voorganger te bevestigen. Zijn schlagers blijven tellen, maar zijn gelaat ook.

Wandeling door een bijzonder ‘Naturschutzgebiet’, even buiten het Duitse Kranenburg, met als verrassing een meer dan levensgrote foto van de 100 jaar geleden geboren Joseph Beuys 

De Kranenburger Bruch (Broek) ligt aan de B9 van Nijmegen naar Kleef tussen Kranenburg en het dorp Nütterden. Het 95 hectare grote natuurreservaat is bekend om zijn plantenrijkdom, de herkenbare biodiversiteit, het wisselend landschapsbeeld en de nog slechts extensief gebruikte weidegebieden. De ontsluitingswegen kennen een beperkte toegankelijkheid voor auto’s. De Wolfsboss – het hoofdpad langs de Moorwãsserung – vormt samen met de Kurze Hofen, de Bruchse Strasse, en de Horndicherstrasse een boeiend ‘Naturlehrpfad’. De Wolfsboss is zelfs onderdeel van de pelgrimsweg van Nijmegen naar Santiago de Compostela. Het Kranenburger Broek dankt zijn naam aan de kraanvogels, die vooral in het voorjaar en soms in het najaar in het natuurgebied verblijven. Een broek is een laaggelegen gebied, dat nat blijft door kwelwater.

Wie het Kranenburger Bruch te voet wil doorkruisen, moet de auto parkeren op de betrekkelijk kleine parkeerplaats aan de B9, ter hoogte van de buurtschap Tütthees, ongeveer een kilometer buiten de bebouwde kom van Kranenburg. Na het passeren van de eerste brug over de bruine Moorwãsserung moet de wandelaar (of fietser) kiezen tussen de Kurze Hofen, een lange kaarsrechte verharde weg dwars door de weidevelden en de met gras begroeide Wolfsboss, een breed voetpad, waarop de geluiden van het verkeer op de B9 aanvankelijk hoorbaar blijven. Langs het pad vallen naast de bruine Moorwässerung enkele oude bomen op. Het forse voetstuk van enkele omgewaaide bomen leren, wat topzwaarte betekent. Achter het Erlenbruchswald – een gevarieerd bosgebied – bevindt zich een grote plas: het Armenveen waar het voor leden van de visclub goed toeven is. 

Langs de waterloop en ook verder in de kleinere open stukken valt de bloemenrijkdom op, kwalitatief maar vooral ook kwantitatief. Halverwege augustus bloeien vooral de witte en roze Reuzebalsemienen en het overdadige Koninginnekruid. Op diverse plaatsen duiken de witte klokken van Haagwindes op, naast de bekende paarse Kattenstaarten en de witte Bereklauwen. Orchideeën laten zich minder vaak zien, maar maken wel deel uit van de inventaris, net zoals bijen, sprinkhanen en vlinders. De nieuwsgierigheid van de bezoekers wordt verder geprikkeld door de speciale informatieborden van het ‘Natuurlehrpfad’, en door een aparte ‘installatie’ waarin de bloei, groei en verwerking van riet uit het Kranenburgse Broek wordt toegelicht.

Een paar honderd meter verder ontwaart de wandelaar rechts twee oude boerenschuren, onderdeel van een wat groter complex, met de ingang aan de Horndicherstrasse. Bij die asfaltweg aangekomen, gaat hij of zij linksaf in de richting van Mehr. Aan de overzijde valt nog een groot wooncomplex op, verscholen achter hoge bomen. Even verder doet een rioolzuiveringsinstallatie het noodzakelijke werk. Het zicht op het Kranenburger Broek aan de linkerkant wedijvert met het ruime landschap rechts, waar de slanke kerktoren van Nütterden de aandacht trekt. Eenzelfde, nog indrukwekkender beeld ontrolt zich na het kruispunt waar de pelgrims rechtsaf en de Kranenburger Broek-ontdekkers linksaf slaan. Na ruim een kilometer is in de verte de torenspits van Mehr zichtbaar. 

Kort voor de kruising van de Bruchsestraat en de Kurze Hofen – het laatste deel van het Rondje Kranenburg – staat vlak bij een statie van het Naturlehrpfad een niet eerder waargenomen paneel. Naderbij gekomen blijkt dat paneel een eerbetoon te zijn aan de honderd jaar geleden geboren Joseph Beuys. De befaamde Duitse kunstenaar woonde enige tijd in Kranenburg bij de gebroeders van der Grinten. Hij heeft waarschijnlijk van daaruit de Duffelt – ook wel de Duitse Ooij genoemd – goed leren kennen. Geen voorbijganger kan de levensgrote afbeelding van de kunstenaar ontgaan. Joseph Beuys staat tussen een erehaag van de (vroegere) populieren op de landweg van Nütterden naar Kranenburg, In der Pappelallee heet de kolossale fotomontage. Een klein bord met een QR-code verwijst de verraste wandelaar naar een nog verrassender website.

Die website leert, dat In der Pappelallee het zevende ‘station’ is in een reeks van negen fotomontages. Zij vormen samen het project ZEIT im Beuys’Land – Kunst und Klimawandel: een fietstocht langs foto-installaties in de Duffelt, die op 22 augustus 2021 is geopend en op 3 oktober 2921 wordt afgesloten. De tocht begint in Rindern (bij Kleef) en voert de fietsers (of automobilisten) via Düffelward, Keeken, Mehr, Kranenburg en Donsbrüggen terug naar Kleef, waar in het Museum Kurhaus van 7 mei tot 30 januari 2022 een keuze uit de Beuys-collectie in de grote Wandelhalle wordt geëxposeerd. Te zien zijn o.m. de monumentale sculptuur Bath Tub (1961/1987), het vierdelige werk Untitled (My Cologne Cathedral) (1980), kleurenlitho’s uit de jaren zeventig en het wandstuk Seven Palms (1974). Zo leverde het Rondje Kranenburger Bruch een aansporing op voor een toekomstige uittocht: een fiets- (of auto)tocht door Beuys’Land en een bezoek aan Museum Kurhaus Kleve.

Een zoektocht naar de reden van graafactiviteiten bij De Bruuk leverde naast inzicht in de zandverplaatsingen een verrassende zicht op de bloemenrijkdom na een warm en vochtig voorjaar

Het moerasgebied De Bruuk – onderwerp van eerdere blogs – is een fraai voorbeeld van een maden- of medenlandschap: de kleinschalige afwisseling van natte graslanden, struwelen, houtwallen en broekbossen. Volgens de Gelderlander behoort De Bruuk tot de top drie van de botanisch rijkste natuurterreinen van Noordwest Europa, omdat op één vierkante kilometer tientallen plantensoorten voorkomen. De Provincie Gelderland beseft dat ook, getuige de forse miljoenenoperatie om het tegen de Duitse grens gelegen Groesbeekse reservaat toekomstbestendig te maken. Met de in 2018 door de Provincie Gelderland geëntameerde activiteiten is in 2020 een begin gemaakt. Vanuit de Horst op weg naar De Bruuk zijn de werkzaamheden, die eind 2021 afgerond zijn, goed zichtbaar.

Het waterbeheer in de naaste omgeving van De Bruuk speelt een belangrijke rol bij het op peil houden van de waterstand en het relatief kleine natuurreservaat. In 2020 zijn de watergangen in De Bruuk van nieuwe leemlagen voorzien. In 2021 is de Ashorstersloot aan de beurt. Aan de hand van het provinciaal inpassingsplan Ashorstersloot wordt tussen Horst en De Bruuk een nieuwe watergang aangelegd: een van de ecologische herstelmaatregelen om de nadelige effecten van stikstof op dit Natura 2000-gebied te verminderen. Door de aanleg van de watergang, verder weg gelegen van het natuurgebied De Bruuk, kan de waterhuishouding in het natuurgebied zich herstellen.

Vanaf de Plakseweg, even buiten het dorp De Horst, is goed te zien hoe graafmachines het landschap bij De Bruuk een ander uiterlijk geven. Er worden nieuwe watergangen gegraven, oude sloten worden gedempt of uitgegraven en vervolgens van een nieuwe, niet doorlaatbare leemlaag te voorzien. Na de afronding van de werkzaamheden wordt ook rond de nieuwe Ashorstersloot de natuur aan haar lot overgelaten. De verwachting is, dat ook daar de plantenrijkdom zal toenemen. Of het nieuwe landschap ook voor wandelaars toegankelijk is staat nog niet vast. Wat wel vaststaat is dat de beheersmaatregelen van 2020 al – mede door de weersomstandigheden – resultaat hebben opgeleverd.

Naast de recente beheersmaatregelen heeft ook het groeizame weer – veel neerslag, hogere temperaturen – heeft het natuurreservaat De Bruuk onmiskenbaar veranderd. Sommige riet-gebieden lijken op een ondoordringbaar oerwoud. Ook de bloemenrijkdom, vooral langs de ‘hoofdroute’ van zuid naar noord – lijkt groter dan ooit tevoren. De (begin juli nog spaarzame) bosorchideeën zijn wel wat groter dan de exemplaren, die in het voorjaar overal tevoorschijn kwamen. Maar nu, kort na het begin van de echte zomermaanden vallen die typische orchideeën nauwelijks op tussen de andere kleurrijke moerasgewassen. Bovendien is het aantal grassoorten is niet op de vingers van een hand te tellen. Zij vormen een soort erehaag langs de groene en grijsbruine graslanden. 

Paars, wit en geel zijn de overheersende kleuren in het uiteraard groene landschap. We van determineren houdt, kan zich uitleven, vooral langs de ‘hoofdroute’ dwars door het indrukwekkende natuurreservaat. Dat determineren is trouwens geen gemakkelijke opgave, getuige de minimale verschillen tussen Moeraskruiskruid en (al dan niet Gewoon) Jacobskruiskruid. De Haagwinde levert met een score van 100% op Obsidentify geen probleen op, en de paarse Akkerdistel evenmin. Die doodgewone distels winnen het dik van de Citroengele honingklaver en de Echte valeriaan, bloemen die overigens ook in De Bruuk in meer variëteiten voorkomen. Zoveel is zeker: de bloemenrijkdom verrast menig bezoeker, die het fraaie natuurreservaat voor de eerste keer heeft weten te vonden. Of – zoals wij – bij het zoveelste bezoek steeds weer verrast zijn door het afwisselend landschap en de fraaie bloemenpracht.

Bespiegelingen na een wonderlijke week, waarin tijdens (on)verwachte ontmoetingen aan de lijn van verleden, heden en toekomst de sleutel van vertrouwen hangt

‘Niets blijft hetzelfde’: die ware woorden uitte mede-moderator Kees Roovers tijdens de laatste deelsessie van het vierdaagse webinar van de Vereniging van Milieuprofessionals over 50 jaar afvalbeleid in Nederland. Die deelsessie was het laatste van een reeks digitale meetings, met als thema: hergebruik van afvalstoffen als bouwstof. Auteur Frank van Berkum had mij een dag tevoren na mijn bijdrage in de deelsessie over de Ladder van Lansink in de circulaire wereld uitgenodigd om van gedachten te wisselen over zijn presentatie, waarin de ladder een belangrijke rol speelde. Ongedacht gevolg was, dat ik zijn sessie thuis ging volgen, en eigenlijk vanzelf in de levendige discussie werd betrokken. Kees Roovers, die het boeiende thema van een meer theoretische kant bekeek, gebruikte de zinsnede ‘Niets blijft hetzelfde’ om te benadrukken, dat verandering en vernieuwing van technologie vertrouwen vergen, zowel van de samenleving als van wetenschappers, beleidmakers en bestuurders. Ik voeg daar politici aan toe, omdat niet alle volksvertegenwoordigers bestuurders zijn en omgekeerd.

Elke medaille heeft twee kanten

Niets blijft hetzelfde; die woorden werden al voor het begin van die wonderlijke week werkelijkheid door de onverwachte politieke storm, die binnen het CDA maar ook daarbuiten losbarstte als gevolg van de plotselinge opzegging van het CDA-lidmaatschap door Pieter Omtzigt. Twee dagen na het uitlekken van zijn uiterst kritische notitie maakte het Twentse CDA-Kamerlid bekend, dat hij niet langer deel uit zou maken van de CDA Tweede Kamerfractie, wanneer zijn ziekteverlof voorbij zou zijn, formeel vier maanden na de ingangsdatum van zijn vervanging door Henri Bontenbal. Ik schrok van het bericht, en ook van de publieke hoon, die over het CDA werd uitgestort door vrijwel alle media. Van de door Pieter Omtzigt gevraagde rust kwam niets terecht, ook door zijn eigen toedoen, maar toch. Op social media werd gevraagd om een eigen lijst, een nieuwe afsplitsing: bevestiging van een al langer zichtbare trend van fragmentatie en personificatie in het Nederlandse parlement. Zelf kon ik de neiging om mijn opvattingen kenbaar te kaken nauwelijks onderdrukken. Veelal volstond ik met de te wijzen op de (doffe) medaille, die twee kanten heeft, en geen randschrift: God met ons.

Achtergrondgesprek met BNNVARA

Het toeval wilde, dat ik op de tweede dag van wat een wonderlijke week zou worden een afspraak had met Joost Bekendam en Anna Pleijsier van BNN/VARA, die mij enkele weken eerder hadden gevraagd om een lang achtergrondgesprek over mijn politieke ervaringen. De jonge journalisten hadden bij de voorbereiding van een nieuw ‘format’ over politieke nieuwkomers en oude rotten behoefte aan informatie van iemand, die vooral in eigen kring als ‘mastodont’ wordt beschouwd. Of mastodont een scheldwoord of een geuzennaam is, doet er overigens niet toe. De vraag was namelijk wat de karakteristieke verschillen zijn tussen het Kamerlidmaatschap van vroeger en nu. Een terugblik op mijn 21 jaren aan het Binnenhof kon bouwstenen opleveren voor een latere serie gesprekken. Na het dramatische Omtzigt-weekend vielen de journalisten letterlijk en figuurlijk met de deur in huis. Off the record liet ik mijn gedachten de vrije loop, on the record hield ik het bij de doffe medaille die twee kanten heeft, met op de zijkant het randschrift: elkaar vasthouden in goede en slechte tijden. Of het boeiende, drie uur durende – soms ook anekdotische – gesprek over verleden, heden en toekomst aanknopingspunten voor BNNVARA heeft opgeleverd, moet later blijken.

Maidenspeech van Henri Bontenbal

Niets blijft hetzelfde. Dat geldt intussen ook voor het fenomeen van de maidenspeeches: het eerste plenaire optreden van een nieuw Kamerlid. Vroeger toen er minder plenaire debatten en grotere fracties waren, duurde het soms lang voordat een nieuweling het spreekgestoelte mocht beklimmen. Dat is niet meer het geval. Doorstroming en versnippering hebben de wachttijd fors verkort. Met de personificatie in de politiek is ook het karakter van de maidenspeech veranderd. Nogal wat Kamerleden voelen de behoefte aan persoonlijke profilering. Dat doet geforceerd aan, wanneer ideologische grondslagen ontbreken. Henri Bontenbal, tijdelijk vervanger van Pieter Omtzigt, mocht op de woensdag van mijn wonderlijke week zijn maidenspeech houden over het voorstel tot Wijziging van de Wet voor­raad­vorming aard­olie­pro­ducten. De oud-medewerker van de CDA Tweede Kamerfractie, later strategisch manager bij Stedin vervlocht op voortreffelijke wijze rentmeesterschap, gerechtigheid en gedeelde verantwoordelijkheid met zakelijke kanttekeningen bij het prozaïsche wetsontwerp. Zijn drievoudige verwijzing naar inspiratiebron Paus Franciscus en de encycliek Laudato Si was even tekenend als zijn hommage aan stadgenoot Ruud Lubbers. Henri’s maidenspeech deed mij denken aan mijn eerste bijdrage in april 1978. Fractievoorzitter Wim Aantjes wees de fractiegenoten toen op mijn vertaling van de CDA-kernwaarden in actiepunten voor een konkreet wetenschapsbeleid. 

Nadenken langs de Maas bij Batenburg

Een dag na het boeiende gesprek met de jonge BNNVARA-journalisten leek een wandeling door het stille Batenburg een mooie gelegenheid om in alle rust na te denken over wat de nabije toekomst zou brengen, voor een deel met maar ook zonder mijn inbreng. Een dag later zou ik immers weer eens naar Utrecht rijden om in de VVM-studio te reflecteren op de toekomst van circulair afvalbeleid. Ook de maidenspeech van Henri Bontenbal bleef mij bezig houden. De rust aan de oever van de Maas met het zicht op de kerktoren van Demen werd even doorbroken door de aankomst van het veer met een viertal fietsers. Na een bevestigend antwoord op de vraag aan de kaartjesman of hij vrijwilliger was, zei hij: wacht even, u bent toch Ad Lansink, oud-lid van Provinciale Staten. Nog voordat ik kon reageren zei de schipper, die ook dichterbij was gekomen: ja, dat is Ad Lansink, vroeger een bekend lid van de Tweede Kamer voor het CDA. Ik herinner me hem uit Nijmegen. De kaartjesman greep zijn kans, en wilde meteen weten, wat ik van de affaire Omtzigt vond. Ik aarzelde omdat ik niet wist of de stilte langs de Maas ‘off the record’ inhield. Ik laat de ontwapende woorden van de vrijwilligers voor wat zij waard zijn: de bevestiging van mijn eerdere stelling over de medaille met de twee kanten. Vlak bij de in 2019 aan de eredienst onttrokken nieuwe Sint Viktorkerk van Batenburg was het randschrift: Niets blijft hetzelfde.

Nationale Milieudag 2021 bij VVM in Utrecht

Leren van 50 jaar milieubeleid was het overkoepelend thema, dat de Vereniging van Milieuprofessionals had gekozen voor de evaluatie van een halve eeuw openbaar milieubeheer. Tijdens de Nationale Milieudag 2021 – feitelijk een bijna echte vierdaagse – werd in een reeks digitale presentaties en discussies verleden, heden en toekomst met elkaar verbonden. Zelf mocht ik op 17 juni 2021 in de fraaie VVM-studio in Utrecht een bijdrage leveren aan de deelsessie ‘Ladder van Lansink in de circulaire wereld’ met een bondige powerpoint-presentatie, een uitgebreid interview van Esther Geertsema en een (chat-) discussie onder leiding van presentator Jan van Dijk over verleden, heden en toekomst, gekoppeld aan stellingen over preventie (was er vroeger meer?), bron- of nascheiding (wat is vandaag beter?) en circulariteit (is ooit 100% haalbaar?) De poll over bron- en nascheiding pakte met de uitslag 13-87 verkeerd uit. Toch was de VVM-deelsessie over het afvalbeleid in de afgelopen vijf decennia, de betekenis van de Ladder van Lansink en de belemmeringen op weg naar optimale circulariteit – wellicht 80 tot 90 % – opnieuw een stimulans om met een toekomstbestendige ladder de grondstoffenschaarse en klimaatverandering aan te pakken. Wie geïnteresseerd is in de verslagen van de Nationale Milieudag 2021 verwijs ik naar de website van de Vereniging voor Milieuprofessionals.

Bij het eenvoudige graf van oom Herman Lansink, de verzetsman die onder het naziregiem door de SD standrechtelijke werd gefusilleerd, en begraven is op het Nationaal Ereveld in Loenen

Oom Herman moet ik als kleuter wel ontmoet hebben. Enschede en Arnhem lagen niet zo ver van elkaar, en de band in de kleine familie Lansink was ondanks de moeilijke omstandigheden goed. Of Opa Lansink met oom Herman nog zijn textielbedrijf runde weet ik niet, wel dat mijn vader na de sluiting van zijn winkel op de Zaslaan ambtenaar bij de Arnhemse plantsoenendienst was geworden. Wij beleefden de oorlog en de bezetting zoals zoveel Arnhemmers, afwachtend en gelaten, tot de plotselinge, na de Slag om Arnhem afgedwongen evacuatie ons naar Apeldoorn en later naar Amersfoort bracht. Vlak voor die heftige oorlogsweken in 1944 is oom Herman door twee SD-ers standrechtelijk gefusilleerd. Verdacht van sabotage – een treinkraak om bijzondere naaimachines die naar Duitsland zouden worden weggevoerd in veiligheid te brengen – werd hij op 14 september 1944 samen met zijn maat Theo Tichler langs de langs de Bruggenmorsweg in Enschede doodgeschoten. Drie dagen later mochten Gerard en ik vanaf het dak op ons huis aan de Jacques Perkstraat kijken naar de talloze parachutisten, die in de naaste omgeving uit de lucht vielen. Wist mijn vader toen al, dat zijn broer drie dagen eerder in Enschede was doodgeschoten?

Na de bevrijding op 5 mei 1945 zou het nog enkele maanden duren voordat ons gezin kon terugkeren naar Arnhem. De hongerwinter in Amersfoort hadden we goed doorstaan, zonder onderwijs maar wel met veel kerkbezoek. Mijn ouders keken niet vaak terug, wel vooruit, omdat een nieuwe toekomst in alle vrijheid wenkte. Was dat de reden, dat mijn vader vrijwel nooit over het verlies van zijn broer Herman sprak? Of wist hij te weinig van de toedracht, de omstandigheden waaronder oom Herman zijn sabotagedaad met de dood had moeten bekopen? Oom Herman is door de SD doodgeschoten, dat was het enige wat hij ons een enkele keer vertelde. Ook bij bezoeken aan tante Anna – de weduwe van oom Herman – hoorde ik niets over wat er op 14 september in Enschede was gebeurd. Toen neef Gerrie – de oudste zoon van oom Herman – eens bij ons in de tuin een tent opsloeg om even Arnhem te bekijken werden evenmin herinneringen aan zijn vader gedeeld. Pas veel later, toen ik door het opkomend nationalisme en populisme een herhaling van de geschiedenis vreesde, herinnerde ik me, dat mijn vader ooit tegen mij zei: die dingen mogen nooit meer gebeuren.

Mijn jongste zus Marijke stuurde mij een tijdje geleden een bericht met een foto van het graf van oom Herman. Zij was kennelijk te weten gekomen, dat hij enkele jaren na de oorlog begraven is op het Nationaal Ereveld Loenen: de Nederlandse Erebegraafplaats met bijna 4000 graven van oorlogsslachtoffers: militairen, verzetsstrijders, politieke gevangenen en slachtoffers van de ‘Arbeitseinsatz’. Nu de herinneringen aan de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog weer tevoorschijn komen wilde ik zelf ook eer bewijzen aan oom Herman, die ik me slechts uit overlevering voor de geest kan halen. Wat een lange zoektocht leek te worden, viel in alle opzichten mee. De Oorlogsgravenstichting heeft vlak na de openingspoort een digitaal zoekscherm opgericht. Na het intypen van de naam, wordt op een kleurenprinter een plattegrond van het Ereveld afgedrukt, waarop de route naar en de plaats van de grafsteen is aangegeven. Het graf van oom Herman bevindt zich aan de buitenring van het grote, fraai aangelegde ereveld. De eenvormige en eenvoudige grafstenen liggen langs de talloze paden.

De grafsteen met de naam van oom Herman riep emoties op. En ontroering. De plotselinge koude rillingen deden mij beseffen, dat het meer is dan de loutere naamsverbondenheid. Het is ook de gewaarwording, dat de broer van mijn vader op jonge leeftijd is omgebracht om wat – gegeven de achtergrond van de vergelding – niet als een vergrijp kan worden gezien, wel als persoonlijk verzet tegen roofdaden van de bezetters en hun Nederlandse vrienden. Ik denk terug aan de woorden van mijn vader: zorg ervoor, dat dit nooit meer kan gebeuren. Wanneer we verder lopen over het indrukwekkende bosachtige ereveld met doorkijken naar het centrale kruis, ontmoeten we een echtpaar, dat het ereveld niet kende, en ook geen van de 4000 oorlogsslachtoffers. Zij uitten spontaan hun ontzag voor al die mannen en vrouwen, die – zo zeiden ze – hebben gezorgd dat wij hier nu in vrijheid kunnen leven. Ware woorden van twee mensen, die de oorlog niet hebben meegemaakt, maar voluit beseffen, wat er op het spel staat wanneer duistere krachten weer de macht grijpen.

Sobere maar indrukwekkende viering van de 500e geboortedag van Peter Kanis op 8 mei 2021 in de Petrus Canisiuskerk aan de Molenstraat in Nijmegen

De geloofsgemeenschap van de Petrus Canisiuskerk zou in 2021 via een reeks activiteiten stil staan bij leven en werk van Petrus Canisius, Nijmegenaar en Europeaan. Op 8 mei 2021 droeg  de viering van zijn geboortedag als gevolg van de coronamaatregelen een sober karakter. Volstaan werd met een plechtige Eucharistiering in aanwezigheid van zestig parochianen. Of de collectanten, tijdens de pandemie omgevormd tot vriendelijke deurwachten, de bezoekers nauwkeurig geteld hebben, wordt hier en daar betwijfeld. De mooie reacties na afloop van de viering leren, dat de vier-heren-mis een grote indruk heeft gemaakt. De even plechtige als ingetogen Eucharistieviering werd gecelebreerd door Pater Eduard Kimman SJ, bijgestaan door regionaal overste Marc Desmet SJ en twee voormalige pastoors: pater Jan van de Pol SJ en pater Jan Stuyt SJ. De Schola Karolus Magnus verzorgde onder de bezielende leiding van Stan Hollaard de vaste en wisselende gezangen. Dat telkens slechts vier van de twaalf leden hun stemmen mochten laten horen, deerde niet. De akoestiek van de Molenstraatkerk leek op die van de Abdij van Solesmes.  

Op 8 mei 1521 zag Peter Kanis in een huis op de Lage Markt (nu nr 69-71) in Nijmegen het levenslicht. Zijn vader was lakenhandelaar en burgemeester, en behoorde tot het gegoede deel van de burgerij. De jonge Peter moet vaak de Sint Stevenskerk, vlak bij zijn ouderlijk huis hebben bezocht. Waarschijnlijk is daar de kiem gelegd voor zijn latere roeping. Hij werd de eerste Nederlandse jezuïet, en was een van de eerste leerlingen van Ignatius van Loyola, de oprichter van de befaamde Sociëteit van Jezus. Zijn in talrijke geschriften vastgelegde levensloop verbaast iedereen, die de Europese wegen kent en weet heeft van de destijdse ontwikkelingen in de Katholieke Kerk, in het bijzonder de Contrareformatie. Petrus Canisius – zijn latere kloosternaam – schreef diverse catechismussen om de geloofskennis van de ‘beminde gelovigen’ te vergroten. De Summa Doctrinae Christianae van 1555 zou zijn in veel talen vertaalde ‘bestseller worden. Na zijn heiligverklaring werd zijn naam verbonden aan de stadsparochiekerk aan de Molenstraat, die tot dan toe de naam van de oprichter van zijn orde had gedragen.

Pater Eduard Kimman SJ, sinds 2020 tevens pastoor van de Sint Stephanusparochie, waarvan de Petrus Canisiuskerk na de fusie van zeven Nijmeegse parochies deel uitmaakt, belichtte in zijn langs de jaartallen 1521, 1621, 1721, 1821, 1921 en 2021 gelede preek de betekenis van Petrus Canisius tegen de achtergrond van de sterk wisselende tijdgeest. Anders gezegd: de op- en neergang, de bloeitijd maar ook de secularisatie, en de gestage terugloop van de katholieke geloofsgemeenschap sinds de jaren 1970: een beeld, dat doet denken aan de toestand, die de jonge Petrus Canisius in 1552 in Oostenrijk aantrof toen hij op verzoek van zijn overste naar Wenen trok. Oostenrijk telde toen nog maar weinig belijdende katholieken. De kloosters liepen geleidelijk leeg. Het tekort aan priesters werd niet gecompenseerd oor priesterwijdingen. Kerkgangers die het rijke Roomse leven hebben meegemaakt moeten de dramatiek gevoeld hebben van het laatste deel van Eduard Kimman’s preek. Zijn oproep tot herstel en behoud van de liefde sprak evenzeer aan als de korte homilie van Marc Desmet SJ met zijn felicitaties maar ook met de vraag om te bidden voor priesterroepingen. 

Na de door zijn eenvoud mooie Eucharistieviering legden twee kleine delegaties uit de geloofsgemeenschap bloemen bij het geboortehuis van Peter Janis en het standbeeld van de Petrus Canisius, de eerste en vooralsnog de enige Nijmeegse heilige in het Hunnerpark. Processies waren door de coronamaatregelen niet mogelijk, maar gedeelde voettochten wel. Tussen het inmiddels weer ‘shoppende’ publiek en langs de goed gevulde terrassen op het Kelfkensbos vielen de kerkgangers met hun bloemstuk niet op, maar bij het Peemanhuisje in het Hunnerpark wel. De uitbater bood spontaan aan om het tafereel van de bloemenhulde bij het beeld van Petrus Canisius vast te leggen: een aardige herinnering aan een eenvoudige gebeurtenis ter nagedachtenis aan de man, die die 500 jaar geleden geboren werd, toen nog onwetend, waartoe hij in zijn latere leven geroepen zou worden. 

De na de mis in de Molenstraatkerk achtergebleven kerkgangers hadden intussen het gebruikelijke koffieritueel in ere hersteld, zij het voor een dag en in de kerk, en niet met krakelingen maar met broodjes. Stof om te praten was er natuurlijk genoeg, onderling, maar ook met de celebranten van de alom gewaardeerde Eucharistieviering. Regionaal overste Marc Desmet SJ genoot zichtbaar van de gesprekken, zozeer, dat hij geen tijd vond om zich van zijn kasuifel te ontdoen. De bezoekers van de herdenkingsmis kregen van Pater Eduard Kimman SJ een bijzonder geschenk: het pas verschenen boek ‘Peter Canisius – Mysticus & Manager’ van de Zwitserse jezuïet Pierre Emonet. De vertalers – Teun Bakels SJ en Ben Stoffels SJ – van dit in meer opzichten lezenswaardige boek hebben de Franse titel ’Pierre Canisius. L’infatigable reformateur de l’Eglise Allemagne (1521-1597) gewijzigd, omdat de betekenis van Petrus Canisius verder reikt dan Duitsland. Dat Petrus in de titel weer gewoon Peter en Pierre heet is waarschijnlijk het gevolg van een Zwitserse gewoonte: het gebruik van de eigen taal in plaats van het latijn. In Nijmegen klinkt Peter Kanis vertrouwd, maar blijft zijn naam – op talrijke plaatsen – Petrus Canisius, de kerkleraar die navolging verdient.

Eerste indrukken van de Volvo XC40 P8 AWD Recharge, een lange naam voor een compacte auto: de eerste elektrische Volvo

Het heeft wat weg van een formule: die naam van de eerste volledig elektrische Volvo: XC40 P8 AWD Recharge. De Plugin Hybride van de Volvo V60 Twin Engine had mij al geleerd, dat de overgang van diesel of benzine op elektriciteit een aparte ervaring was. Probleem van die gemengde constructie was wel, dat de vijftig elektrische kilometers, wanneer ze al haalbaar waren, vrij snel ‘op’ waren. Daar kwam in de loop van de tijd de veroudering van de batterijen nog bij. Gevolg was wel, dat ik na een paar jaar blij mocht zijn, wanneer ik veertig zuivere elektrische kilometers haalde. Vandaar mijn nieuwsgierigheid naar de Polestar 2 – in China ontwikkeld en gebouwd door Volvo-eigenaar Geely – en wat later naar de Volvo XC40 P8 Recharge, die Volvo op het platform van de Polestar 2 in Gent zou gaan bouwen. Na de positieve ervaringen met de V40, de XC70 en de V60, wilde ik hoe dan ook het Zweedse merk trouw blijven. De voortreffelijke service van de Nijmeegse Volvodealer Henk Scholten speelde daarbij een belangrijke rol.

In de zomer van 2020 trokken de specificaties van de XC40 P8 mijn aandacht. Een voorlopige orientatie op de Volvo-website maakte mij tamelijk enthousiast. Maar die eerste indrukken leidden niet tot een impulsieve beslissing om de ruim vijf jaar oude V60 in te ruilen. Die witte Plugin Hybride was immers de meest plezierige wagen in mijn intussen 40-jarige autogeschiedenis. Ook aankondiging van Volvo Care – een soort private lease – en de onzekerheid over de mogelijke aflevering hielden een snelle aankoop tegen. Even afwachten was het parool, temeer waar de inruilwaarde van de V60 wat tegenviel. De wintermaanden gingen voorbij zonder grootscheepse verplaatsingen als gevolg van de alsmaar voortdurende coronamaatregelen. Dat vergaderingen en conferenties werden afgelast of vervangen door ‘webinars’ lag voor de hand. Maar ook de traditionele familiebezoeken werden schaars.  Wat wel bleef: dat was de voorkeur voor de P8 boven de P2: de afkortingen waarmee op digitale fora liefhebbers de Polestar 2 en de Volvo XC40 P8 Recharge aanduiden. 

Een onderhoudsbeurt van de V60 met aansluitende APK-keuring bood een plotselinge gelegenheid voor een proefrit met een XC40 P8. Enkele woorden van dealermanager Marcel Scholten waren voldoende om me op weg te helpen. Die woorden betroffen de simpele handeling, vlak voor het wegrijden, en het remmen bij het loslaten van het ‘gaspedaal’: het one-pedal-driving, waaraan ik binnen enkele kilometers gewend was. Het rijden en besturen van de XC80 P8 voelde meteen goed aan, net als de afwezigheid van het motorgeluid. Binnen de kortste keren was ik overtuigd van de kwaliteit van deze eerste, volledig elektrische Volvo.  Het relatief hoge gewicht van de compacte XC40 Pg – gevolg van het omvangrijke accupakket en de twee elektromotoren – had geen negatieve invloed op de bestuurbaarheid. Integendeel. De stuurbekrachtiging werkte voortreffelijk. Bij thuiskomst nam ik me voor om bij het ophalen van de V60 te vragen naar de levertijd, en naar de inruilmogelijkheden van mijn zes-jaar-oude V60 TE.

Zelden tekende ik zo snel een koopovereenkomst. Volgens Robert Langes van Henk Scholten Nijmegen kon ik binnen enkele dagen in een vrijwel gloednieuwe Volvo XC40 P8 rijden, wanneer de voorradige Thunder Grey versie aan mijn kleurwens voldeed. Dat bleek het geval, omdat de blauw-grijze kleur deed denken aan lievelingskleur leiblauw. De combinatie met het zwarte dak, en de zwarte spiegels zorgt voor een bijzondere uitstraling, versterkt door de zilverkleurige deur- en bumperlijsten. Ook de fraaie wielen spreken mij aan, zozeer zelfs, dat de aankoop binnen korte tijd een feit was. Dat gold ook voor de aflevering, vijf dagen na de aankoop. Ook opvallend: de snelle afwikkeling van allerhande formaliteiten: het uitschrijven van het oude kenteken, en de inschrijving van het nieuwe ‘autonummer’: K-801-RB, toevallig een gemakkelijk te onthouden combinatie; en de wisseling van de verzekering, van de zakelijke Volvo Insurance-polis naar de ANWB Veilig Rijden-verzekering met een bijzondere bonus-malus-regeling na meting van het rijgedrag via een dongle.

Inmiddels mag ik me ruim een maand eigenaar van de Thunder Grey Volvo XC40 P8 noemen. De ruim 1400 km afgelegd kilometers gingen op aan kleine streekgebonden ritten en een vijftal grotere atochten, tussen 100 en 200 km. Het verbruik van de betrekkelijk zware XC40 P8 is – zo leren reviews en gebruikerswebsites – een belangrijk punt van discussie, omdat de door Volvo opgegeven gunstige cijfers gebaseerd zijn op genormeerde omstandigheden. Het normverbruik van 17,8 kWh/100 km wordt in de praktijk meestal niet gehaald. Berichten op Tweakersnet en Volvoforum leren, dat een verbruik tussen 22 en 24 kWh/100 km al mooi zou zijn. Welnu; mijn score bedraagt tot nu toe 22.1/100 km, een alleszins aardig cijfer, omdat ik bij het overbruggen van de grote afstanden ook op autowegen heb gereden. Bij de soms toegestane snelheid van 120 of 130 km/uur stijgt het verbruik tot ca 24 kWh/100 km. Bij hogere snelheden loopt het verbruik overigens op tot 30 kWH/100 km, of hoger, bij temperaturen onder 10 graden. 

De eerste 1400 km met de P8 bevestigen de positieve ervaringen van een reeks reviews uit Zweden, Noorwegen, England, Duitsland en de Verenigde Staten. Het rijden is een waar genoegen, in stadsverkeer maar ook op de snelweg of op regionale wegen, waar de maximumsnelheid van 80 km zorgt voor een laag stroomverbruik. De wegligging is perfect, en de hulpsystemen voor besturing en veiligheid – adaptieve cruisecontrol, rijbaanassistentie, parkeerhulp, pilot-assistent – werken uitstekend. De bediening is uiterst intuïtief, ook doordat het nieuwe Google Automotive System integraal onderdeel van de besturingssystematiek is. De Google Assistent helpt niet alleen bij de navigatie maar ook bij de aansturing van allerhande autofuncties: klimaatregeling, zitting- en stuurverwarming, de nog beschikbare rijafstand en dergelijke. Google Maps is op twee plaatsen zichtbaar, op het infotainment-scherm en op het scherm achter het stuur. Dat bestuurderscherm toont alle essentiële informatie, en maakt ook het regeneratieve remmen bij one=pedal-driving zichtbaar.

Het is echt een genoegen om in de Volvo XC40 P8 te rijden. Doorslaggevend voor de zeer positieve beoordeling zijn het overall rijgedrag, de one pedal-driving, de uitgebreide veiligheidsvoorzieningen, het integrale Google Aitomotive System, de passagiers- en bagageruimte en het betrekkelijk lage stroomverbruik, gelet ook op de fraaie prestaties van de twee elektromotoren en het betrekkelijk zware accupakket. Ik meld slechts een stevig punt van kritiek: de omstandigheid dat een half jaar na de introductie van de P8 het Volvo-on-Call systeem nog steeds niet beschikbaar is. In de V60 maakte ik vaak gebruik van deze digitale verbinding tussen iPhone en auto voor de afstandsbediening van ramen en portieren, en vooral voor het bijhouden van rijlogboek en verbruikscijfers. Hoewel met het gemis van Volvo on Call valt te leven en te rijden, is het vreemd, dat een systeem dat in de overige Volvo’s zijn waarde heeft bewezen, nog niet operationeel is in de P8. Volgens Volvo is medio 2021 Volvo on Call gedeeltelijk beschikbaar. Eind 2021 of (zelfs) begin 2022 volgen de overige functies. Tegen die tijd krijgt de Volvo XC40 P8 een 10 met een griffel, nu een 9 zonder morren.

Berichten op het forum van Tweakers over de Polestar 2 en de Volvo XC40 P8 maakten mij nieuwsgierig naar de implementatie van de Polestar- en de Volvo on Call-app (VOC), die pas zouden werken na nieuwe software-updates bij de dealer of via OTA (Over The Air). Aangezien koppeling van mijn (oude) VOC=app onmogelijk bleek, heb ik na een recente update bij Henk Scholten Nijmegen ook de laatste versie (4.13.3) van de VOC-app op de iPhone geïnstalleerd. Tot mijn verrassing kon ik de iPhone nu wel via het VIN-nummer aan de auto koppelen. Ook de VOC-app werkte, zij het slechts voor enkele functies: openen en sluiten van portieren, klimaatregeling en niet te vergeten laden en laadtoestand van de accu’s: een niet onbelangrijk punt bij elektrische auto’s. Het wachten is op de overige functies, waar mogelijk via OTA. Dat schreef ik ruim een week geleden. Maar de vreugde was van korte duur. Twee dagen later bleef de laadtoestand na een rit van 10 km op de app ongewijzigd, terwijl het scherm 59 % om korte tijd later zelfs geen 0% meer aan te geven. Ook de andere functies werkten niet meer. Na opnieuw installeren van de VOC-app bleek ook de koppeling van de app aan de auto opnieuw onmogelijk. In- en uitschakelen van blue booth hielp evenmin. De aanvankelijke mededeling van de Volvo-vestigingsmanger, dat VOC voorlopig niet zou werken bleek achteraf dus toch correct.

Het blijft dus wachten op een nieuwe software-update in de auto, temeer waar berichten op het Tweakers P2/P8-forum laten zien dat bij sommige P8-eigenaren Volvo on Call wel functioneert. Het ongeduld wordt dus op de proef gesteld. Ondanks deze tekortkoming geniet ik volop van de eerste volelektrische Volvo. Het gemiddelde verbruik daalt zelfs verder, waarschijnlijk als gevolg van de hogere buitentemperatuur. Bij tochten in de omgeving scoor ik regelmatig 18 tot 19 kWh/100 km, en bij langere ritten met gedeelten op de snelweg blijft het verbruik onder de 22 kWh/100 km. Mijn waardering voor de Volvo XC40 P8 Recharge, opgetekend in de onlangs verschenen uitgave van Volvodrive, blijft overeind, ondanks het ontbreken van de VOC-functies. Die waardering geldt vooral de mogelijkheid van one-pedaal-driving, de gunstige verbruikscijfers, de uitstekende wegligging en de fraaie uitvoering van de P8.

Gespot: zeldzame variant van een alledaags dier

Wat ligt daar voor de deur: een zwarte doek, of een stuk boerenplastic? Dichterbij gekomen ontwaar ik de trekken en bewegingen van een echt dier: een groot uitgevallen staart, een zwart lijf en een kleine bek, waarmee het onbekende beest tussen de voegen van de tegels zoekt naar eetbaar materiaal. De vorm van het dier doet denken aan een eekhoorn, maar de pikzwarte kleur van de glanzende vacht komt niet overeen met de fraaie bruin-rode kleur van gewone eekhoorns. De steenmarter, jaren geleden ook actief bij ons huis, en de wit gebefte wezel vallen af. Een snelle zoektocht via Google maakt duidelijk, dat er nogal wat verschillende eekhoorns zijn, ook zwarte exemplaren. Het moet dus toch een eekhoorn zijn, waarschijnlijk de in onze contreien zeldzame Amerikaanse variant, die ook wel voseekhoorn wordt genoemd. Volgens zoogdiervereniging.nl komt in Nederland maar een soort voor: de rode (of gewone eekhoorn), in Nijmegen onder meer bewoner van het park van het Albertinum tegenover ons huis. Zwarte eekhoorns kunnen het resultaat zijn van een kruising tussen de grijze en de voseekhoorn. Het blijven volgens kenners mysterieuze exoten, die soms in dierenwinkels al huisdier worden verkocht. De zwarte eekhoorn uit de Willem Schiffstraat is misschien ontsnapt uit een dierenverblijf in een tuin. Wie meer weet over de komaf van de zwarte eekhoorn of over de genetische mutatie, die tot deze zeldzame versie heeft geleid, vindt hopelijk aanknopingspunten in de afbeeldingen bij dit bericht. En wie zijn zwarte eekhoorn mist, weet waar zijn eekhoorn misschien te vinden is.

Onlangs – om precies te zijn 20 september 2021 – dook de zwarte eekhoorn weer op, nu in de bestrate ruimte achter het huis, waar we af en toe wat broodkorsten deponeren om vogels wat etenswaar te verschaffen. Kennelijk heeft de zwarte eekhoorn die binnenplaats ook ontdekt. Het dier schrok zo van mijn komst, dat het zich spoorslags uit de voeten maakte, via enkele hoge struiken over de tuinmuur naar de bomensingel, die ons huis scheidt van het terrein van de HAN (Hogeschool Arnhem Nijmegen). Zou de zwarte eekhoorn intussen een vaste bewoner van onze wijk zijn geworden, of van de tuin bij het Albertinum. Opletten wordt het parool.