Waardering voor alle zorg in (het vroegere) Waelwick te Ewijk voor mijn echtgenote Ans na haar herseninfarct. Dank aan UGC Heyendael, Interzorg, SEH en Neurologie Radboud UMC, ZWM Revalidatie- en Behandelcentrum‘ en niet te vergeten aan de bezoekers (familie, vrienden, buren)

Ouderdom komt met gebreken. Die ware woorden ervaar ik elke dag, sinds de mantelzorg voor echtgenote Ans alle aandacht vergt. De eigen stramheid stelt weinig voor, vergeleken met de nare gevolgen van haar valpartijen. Aanvankelijk was het hypoglycaemie – meestal gevolg van haar al langer bestaande diabetes mellitus – die tot een val en korte bewusteloosheid leidde. Onderzoek bij Spoedeisende Hulp (SEH) van Radboudumc gaf soms inzicht in de oorzaken van het vallen, maar onvoldoende aanknopingspunten voor behandeling. Latere valpartijen zonder bewusteloosheid wezen in de richting van een beroerte: een herseninfarct door (te) hoge bloeddruk en lichte verkalking van de hersenvaten. Een recente val in het holst van de nacht maakte opnieuw komst van de ambulance noodzakelijk. De hartfilm en bloedwaarden leerden, dat SEH niet meteen nodig was. De huisarts vroeg enkele dagen later wel om neurologisch onderzoek via SEH. Na de hersenscan raadde de neuroloog ons ELV in een verpleeghuis aan. Dat advies werd gedeeld door huisarts.

De afkortingen ELV en GRZ had ik nooit eerder gehoord. ELV staat voor Eerste Lijns Verzorging en GRZ betekent: Geriatrische Revalidatie Zorg. Opname in een GRZ-erkende instelling houdt in, dat de patiënt tijdelijk wordt opgenomen met het doel om na een herseninfarct via multidisciplinaire revalidatie te werken aan volledig of gedeeltelijk herstel van essentiële functies. Dat het aantal GRZ-plaatsen beperkt is, bleek meteen na de aanmelding door de huisarts. We moesten kiezen tussen het ZZG Herstelcentrum op Dekkerswald en het ZMW Revalidatie- en Behandelcentrum in Ewijk. Een dag later had alleen Waelwick een kamer beschikbaar. Het vervoer naar en de opname in het vroegere verpleeghuis in Ewijk verliep voorspoedig, evenals het intakegesprek met de arts en verpleegkundige van het Revalidatiecentrum. Overigens vond de arts al binnen een dag aanvullend neurologisch onderzoek nodig, inclusief een nieuwe hersenscan. De verlamming van linkerarm, hand en voet en de spraakstoornissen waren ernstiger dan uit het eerste SEH-onderzoek kon worden opgemaakt.

De rolstoeltaxi meldde zich bij de oostelijke ingang van het Radboudumc. De poli neurologie bleek verplaatst naar het gloednieuwe hoofdgebouw aan het Geert Groteplein Zuid, van 1964 tot 1977 mijn werkadres. De ‘oude’ gebouwen, befaamd vanwege de architectuur volgens de ‘Bossche School’, zijn allemaal vervangen door fraaie nieuwe gebouwen. Via oude en nieuwe tunnels bereikten we relatief gemakkelijk de poli neurologie. Na het onderzoek moesten we – nu buitenom – naar de Spoedeisende Hulp, waar opnieuw een hersenscan werd gemaakt. De ook afgenomen coronatest was negatief, maar de eerder geconstateerde blaasontsteking was ondanks de antibiotica niet verdwenen. De neuroloog achtte na bestudering van de scan opname op de verpleegafdeling neurologie nodig om 24 uur de bloedwaarden te controleren, en ook om te beoordelen hoe en waar verdere behandeling mogelijk zou zijn. Een dag in de fraaie en functionele eenpersoonskamer van Radboudumc West A 4-21 was toereikend om de terugplaatsing naar Waelwick te rechtvaardigen.

Gewenning was niet nodig, want Kamer 1.08 was al even bekend als de overige voorzieningen: de Huiskamer, de Binnentuin – het restaurant waar bezoekers worden ontvangen – de Oefenruimte voor de fysiotherapie en niet te vergeten de buitentuinen aan de voor- en achterzijde van het vijf bouwlagen grote complex. Waelwick is na de ombouw van verpleeghuis naar revalidatiecentrum een kleinschalige voorziening, waar alle cliënten volop aandacht krijgen. Ans voelde zich er meteen thuis, ondanks de forse hulpbehoevendheid tijdens de eerste dagen van haar verblijf. De regelmatige oefeningen met de fysiotherapeut, ergotherapeut en logopedist werpen, zo blijkt na twee weken, geleidelijk vruchten af. Het revalidatiebeleid van Waelwick is van het begin af aan gericht op de vergroting van de zelfredzaamheid, ook al kost Ans dat soms veel moeite. De angst voor vallen, het gebrek aan coördinatie en de vrees voor een nieuw infarct spelen daarbij een grote rol. Ik ben intussen onder de indruk van de deskundigheid en betrokkenheid waarmee de staf van Waelwick de revalidatie van de cliënten begeleidt en stimuleert.

Het multidisciplinair overleg van de staf concludeerde na twaalf dagen, dat het hoofddoel van de revalidatie de veilige terugkeer naar huis is. Essentieel zijn daarbij de nevendoelen van zelfstandige toiletgang, zelfstandig lopen (met rollator) en het verbeteren van de spraakverstaanbaarheid. Het team houdt 2 september als voorlopige ontslagdatum aan. Op 26 augustus vindt overleg met de familie plaats, ook om na te gaan welke voorzieningen thuis moeten worden getroffen. Een verlenging van het verblijf in Waelwick is niet uitgesloten. Het met ons besproken en geaccordeerde behandelplan sterkt mijn  vertrouwen, dat de revalidatie tot een goed resultaat zal leiden. Intussen heb ik veel waardering voor de zorg, die het gehele team van het ZWM Revalidatie- en Behandelcentrum aan mijn echtgenote besteedt. De dagelijkse, soms meervoudige gang naar Ewijk valt mij niet zwaar, ook vanwege de geweldige gastvrijheid van de medewerkers van het centrum.

Geschenk van de Vereniging KNVB Ereleden en Bondsridders bij de viering van haar 100-jarig bestaan

Onlangs berichtte DPD mij, dat een dag later een pakket bezorgd zou worden. In het bericht las ik dat de bestelling afkomstig was van de KNVB. Ik dacht meteen aan ‘phishing mail’, omdat ik niets had besteld bij de bond, die ik jarenlang bestuurlijk heb gediend. Gisteren meldde DPD, dat mijn ‘bestelling’ tussen 12.00 en 13.00 uur zou worden afgeleverd: dus binnen een relatief kort tijdsbestek. Aangezien de kans groot was, dat ik niet thuis zou zijn, vroeg ik DPD het pakket ergens in de tuin neer te zetten. Bij thuiskomst trof ik een briefje met een tekening waar het pakket zou liggen. De ruwe schets klopte wonderwel. Bij het oppakken van de vermeende bestelling dacht ik aan een fles wijn. Zou het komen, omdat ik inmiddels 25 jaar Bondsridder van de KNVB ben? Nee, want ik kreeg die onderscheiding op 6 juni 1996. Wat dan wel? Bij het openen van het pakket trof ik tussen een groot aantal piepschuimkorrels een bronzen beeld van een vooralsnog onbekende voetballer. Het naamplaatje op de minisokkel bracht duidelijkheid: Vereniging KNVB Ereleden en Bondsridders 1922 – 2022. Het eeuwfeest van het befaamde genootschap van oude(re) knarren en jonge(re) voetbal helden was kennelijk de aanleiding om alle Ereleden en Bondsridders te verrassen met een bijna waarheidsgetrouwe sculptuur van een – toegegeven: mannelijke – voetballer. Het beeld doet mij denken aan het grote, niet te tillen bronzen beeld, waarmee de KNVB destijds de eeuwfeesten van voetbalverenigingen opluisterde. Ik herinner me bijna als de dag van gisteren, hoe ik in 1992 dat zware beeld namens de toen zieke bondsvoorzitter Jo van Marle in Arnhem mocht aanbieden aan Vitesse, de lievelingsclub van mijn vader. De Zeister staf had tevoren geregeld, dat het beeld een dag eerder bij Hotel Haarhuis werd afgeleverd. In den Haag moest ik later bij HV & HC Quick hetzelfde beeld met een steekwagen van mijn auto naar het clubhuis slepen. Bij Vitesse mocht ik overigens het cadeau van de KNVB uitreiken aan de toenmalige voorzitter Karel Aalbers, de latere grondlegger van het Gelredome, op voorwaarde dat ik na hem zou spreken. Daar stemde ik graag mee in, omdat ik dan voor de vuist op zijn toespraak kon reageren. Uiteraard noemde ik in mijn verhaal ook de namen van voetballers, die ik als jonge fan had bewonderd: Wim Hendriks en Sjaak Alberts. Wie schetst mijn verbazing, dat ik na de receptie op het Stationsplein werd aangesproken door de toen 66-jarie Sjaak Alberts. De vroegere Oranje-international praatte bij het verlaten van Hotel Haarhuis nog even na met enkele tijdgenoten. Hij vond het mooi, dat ik zijn naam had genoemd en vertelde mij een onvergetelijke anekdote uit zijn tijd bij het Nederlandse Militair Elftal. ‘Ze kennen me hier ook’ dacht hij, toen vrouwen achter ramen in de Haagse Geleenstraat hem toezwaaiden. Een ander soort verrassing, dan die uit den Haag: een trofee, die mij doet terugdenken aan de mooie bestuurlijke KNVB-jaren in Nijmegen (1982 – 1990) en Zeist (1990 – 1996), beloond met het mooie Bondsridderschap en lid van de vereniging, die nu 100 jaar bestaat.

Toevallige vondst biedt zicht op wespenkunst

‘Hebt u wel eens last van wespen’ vroeg een van de schilders van Schilderwerken Gebroeders Rutten na de verwijdering van het boeiboord boven de bijkeuken. Die fors bemeten  plank moest bij de grote schilderbeurt vervangen worden. Ik antwoordde dat we in de tuin soms wespen troffen, maar vrijwel nooit last ondervonden van de vliesvleugelige insecten. De schilder wees op een groot wespennest, dat nijvere werkwespen voor de koningin hadden gebouwd tegen een balk van de overkapping. Het geel-grijze, onbewoonde nest was kon gemakkelijk verwijderd worden. Het even fraaie als fragiele bouwsel toont het vernuft van wespen, die uit houtsnippers  in korte tijd een onderkomen voor een compleet wespenvolk bouwen. 

Wikipedia leert, dat de koningin in het voorjaar na het ontwaken uit de winterslaap aan de bouw van het nest begint. Haar eitjes ontwikkelen zich tot larven, die vervolgens uitgroeien tot ‘werksters’ die het wespennest verder op- en uitbouwen. De koninginnen hebben dan alle tijd voor het leggen van nog meer eitjes, waaruit darren voortkomen, gevolgd door  nog meer vrouwelijke wespen, die anders dan de werksters wel vruchtbaar zijn. Bevruchting door de darren levert nieuwe koninginnen op, waarna de cyclus zich herhaalt. De bouw van het wespennest komt in de zomer klaar: de tijd waarin wespen hinderlijke insecten worden.

Het gewicht van het wespennest stelt ondanks de behoorlijke afmetingen – in ons geval ca 35 x 25 x 25 cm – weinig voor. Op het eerste gezicht lijkt het nest gemaakt van papier, maar feitelijk is het een houten nest. Wespen bouwen namelijk hun nesten uit hout. Zij knagen stukjes hout van houten voorwerpen, die ze verder fijn kouwen om er een soort specie van te maken. Het ‘bouwwerk’ heeft soms centimeters dikke wanden en bestaat uit talrijke, zeshoekige raten, die voor een stevige constructie zorgen. Een wespennest heeft meestal meer in- en uitvliegopeningen, vaak met diverse afmetingen. Het door de schilders ontdekte wespennest heeft twee openingen. De geel-grauwe kleur wijst waarschijnlijk op een verblijf van de Duitse wesp, die verweerd hout gebruikt voor de opbouw.

De bijzondere vondst in de dakconstructie van de bijkeuken lijkt de moeite van het bewaren waard. Maar verplaatsing leidt al tot het afbrokkelen en verlies van talloze schilfers. Het fragiele bouwsel zal dus – afgezien van enkele karakteristieke foto’s – geen lang leven beschoren zijn. Toch waag ik een poging, in de vorm van een tijdelijk, door wespen gemaakt kunstwerk. Een ijzeren staaf dient als statief, en het gebladerte van een boom als beschutting tegen de regen. Regen en wind bepalen dus, wanneer het wespennest teruggegeven wordt aan de natuur: een echte kringloop in eigen tuin.

Eerder dan ik had verwacht brak het wespennest, waarschijnlijk geholpen door een windvlaag, in twee stukken. Die tegenvaller had wel een mooie keerzijde, figuurlijk maar ook letterlijk. De breuk maakte de binnenzijde van het wespennest zichtbaar, met de fraaie, zeshoekige ratenstrutuur. De bewondering voor het vernuft van de als lastig beschouwde insecten neemt toe, naast de verwondering over de negatieve connnotatie van een wespennest. Dat vrouwelijke wespen in staat zijn om fraaie bouwsels te maken, laat ook de betrekkelijkheid zien van een actueel begrip als genderneutraliteit. Of past die moderne term alleen bij mensen, niet bij dieren?

Impressie van en toespraak bij de viering van het 50-jarig priesterschap van Bernard van Welzenes o.s.b., tegelijk 50 jaar Aalmoezenier van het 50-jarig KSCC

Alle goede dingen in drieen: 50 jaar Priesterschap + 50 jaar Directeur KSCC + 50 jaar Rooms-Katholieke Schippersparochie: dat drievoudige jubileum van een halve eeuw meervoudige dienstbaarheid moet gevierd worden, zo besloot Aalmoezenier Bernard van Welzenes s.d.b. enkele weken voor Tweede Kerstdag 2021: de dag waarop de onvermoeibare Salesiaan met zijn parochianen en vrienden bij het drievoudige jubileum wilde stil staan. De Eucharistieviering op de Jos Vranken, zijn KSCC-kerkschip in de Nijmeegse Waalhaven, moest door de corona-maatregelen worden verschoven naar Tweede Pinksterdag 2022. Die verplaatsing naar de D-day van 2022 bleek achteraf een gouden greep. De Eucharistieviering kon plaats vinden op de kade, vlak voor de Jos Vranken, waarna de gasten na een gewaagde  wandeling over een loopbrug op het party-schip Jules Verne een fraaie entourage troffen voor een feestelijk samenzijn met de even blije als trotse Aal.

Gebeden tot Don Bosco met de toezegging van 100 Euro voor de oprichter van de Salesianen hadden gezorgd voor een zonnige ochtend, met wind en wolken, maar zonder de voorspelde regenbuien. Drie Salesianen gingen voor tijdens de indrukwekkende Mis: oud-bisschop Ad van Luyn, provinciaal overste W. Wambeke en uiteraard aalmoezenier Bernard van Welzenes. Zelf beschermd onder een tent zagen zij, hoe meer dan 300 gasten vol aandacht de Mis volgden. Ad van Luyn ‘vertaalde’ de lezingen van Tweede Pinksterdag in een gloedvolle preek, en pater-provinciaal Wambeke voegde na de mis een even kort als krachtig drie-punten-plan toe aan het arsenaal waarmee Bernard van Welzenes ondanks zijn leeftijd van 81 jaar verder trekt als ambulant priester, onder de mensen op het water en op de wal.

Bernard van Welzenes had mij enkele weken voor de viering van zijn drievoudig jubileum gevraagd of ik tijdens de ontvangst op de Jules Verne een toespraak wilde houden, omdat ik een halve eeuw geleden betrokken was bij de oprichting en vestiging van het KSCC en het aanmeren van eerste kerkschip. Dat verzoek kon ik uiteraard niet naast me neer leggen. Integendeel. Want sinds onze eerste contacten in 1972 is de verstandhouding gegroeid en de vriendschap steeds hechter geworden, in meer opzichten: persoonlijk maar ook politiek en bestuurlijk. Zelfs als aankomende en echte Knotsenburgers hebben we elkaar weten vinden en waarderen. Inspiratie voor mijn toespraak vond ik in de woorden, die ik eind jaren zestig tijdens een Nachtmis in de Carmelietenkerk aan de Doddendaal had gelezen: Gods volk onderweg. Als schipper naast God weet Bernard als geen ander waar en hoe hij zijn parochianen en vrienden moet bereiken en inspireren. Vandaar de volgende toespraak:

Bernard van Welzenes: met Gods volk onderweg

Begin jaren zestig hing in de kerk van de Karmelieten op de Doddendaal op een doek, waarop met kolossale letters ‘Gods volk onderweg’ stond. Kennelijk wilde Pastoor Cox met die woorden de bezoekers van de Nachtmis moed inspreken op hun eindige levensweg. Begeleiden van ‘Gods volk onderweg’ was de opdracht, die Salesiaan Bernard van Welzenes waarschijnlijk voelde, toen hij vijftig jaar geleden op weg toog als priester. Wist hij toen al, dat hij als meervoudig aalmoezenier diverse mijlpalen zou halen en passeren, op weg naar een volgend baken? Mijlpalen: wie kent ze niet? Letterlijk in de vorm van 100 of 200 meter-bermpaaltjes langs provinciale of nationale wegen. Figuurlijk als afbakening van een periode van instellingen of personen. Maar ook als virtueel teken op een persoonlijke levensweg: verjaardagen, trouwdagen, sterfdagen, jubilea, het bereiken van de pensioenleeftijd, het afleggen van een (meestal) eeuwige gelofte, en – voor mensen zoals Bernard van Welzenes – de dag van de priesterwijding. Bijna alleskunner, doorzetter en volhouder Bernard van Welzenes dacht bij zichzelf: laat ik enkele mijlpalen bijeen zetten, niet om kosten te sparen, wel om de lengte en breedte van zijn opdracht te markeren. Hij beseft ongetwijfeld, dat zijn talloze vrienden en kennissen al lang weten, dat hij een bijzondere mens is. En voor degenen, die die wetenschap ontberen, weet hij als geen ander in Nijmegen en daarbuiten media te bereiken, die graag verhalen optekenen over zijn omvangrijke werkterrein. Een podcast in woord en beeld ontbreekt intussen niet In Bernards gereedschapskist. Bij mijlpalen staat iedere mens even stil, om daarna gehaast of met gepaste snelheid de weg te vervolgen, ook wanneer de toekomst nog onzeker is. Bernards priesterwijding moet een mooie dag geweest zijn: een dag van stilte, overweging en gebed, maar ook een verwachtingsvolle feestdag. Vijftig jaar geleden begon Bernard zijn reis, met God onderweg, nieuwsgierig naar wat komen zou. Hij begon met de grote schippersfamilie, maar voegde daar later de kermisexploitanten en de circusondernemers aan toe. Ambulante mensen trokken en trekken hem. Zijn reislust moet een onbewuste drijfveer zijn.

Twee jaar voor Bernard’s priesterwijding begon ik zelf aan een reis, waarvan ik in 1970 lengte nog einddoel kende: het lidmaatschap van de Nijmeegse gemeenteraad. In die hoedanigheid ontmoette ik Bernard van Welzenes, toen hij bij de KVP-ers steun zocht voor de vestiging van het net opgerichte KSSC. Toen begon onze gezamenlijke tocht in Nijmeegse contreien, op weg naar nog onbekende mijlpalen. In 1972 wist ik niet, dat ik in 1977 lid van de Tweede Kamer zou worden en in 1978 Prins Carnaval van Knotsenburg? En in 1973 kon ik tijdens de uitvaart van de dochter van Embere van Gils, die Millingen aan de Rijn was verongelukt, niet weten, dat ik Bernard nog heel wat keren zou zien voorgaan bij de begrafenis van gemeenschappelijke vrienden. Ik herinner me zijn vriendelijk ‘bevel’ om drager te zijn bij de uitvaart van John Bertine, en ik denk aan Bernards voorgangerschap bij de crematie van Harm Scheepbouwer. Het jaar 1977 herinner ik me ook goed, omdat ik voor de Kamerverkiezingen op het KSCC-schip een spreekbeurt mocht houden, tussen het poseren voor het Kroegtafereel van Rob Terwindt door. In de jaren van mijn Kamerlidmaatschap wist Bernard mij uiteraard te vinden, net zo als Embere van Gils aan wie ik mijn kandidaatstelling te danken had. Het gemak waarmee Bernard bestuurders en politici weet in te schakelen kent overigens geen grenzen, zijn tegenprestatie evenmin. De Nijmeegse CDA-ers hebben veel Kerstvieringen op de Jos Vrancken beleefd. En, ook belangrijk: Bernard blijft een kritisch maar trouw CDA-lid.

Terug naar Gods volk onderweg: die woorden slaan niet alleen op de schippers, het kermisvolk en de circusartiesten, die steevast in de media opduiken wanneer de heldendaden van Bernard genoemd en geroemd worden. Gods volk onderweg betreft ook de Knotsenburgers, de Nijmeegse carnavalisten, die op Carnavalszondag in de Molenstraatkerk tijdens de feestelijke Eucharistieviering in Bernard van Welzenes een enthousiaste en inspirerende voorganger treffen. Bij de aansluitende Ummegang naar de Hommage aan de Sint Steven laat Bernard horen, dat hij ook de kunst van het buutrednerschap machtig is. Aan de mijlpalen, waarbij we vandaag stilstaan past ook een teken van en voor Knotsenburg, zonder specifiek jaartal. Bernard’s geestelijk adviseurschap van het Prinsenconvent kwam namelijk geleidelijk tot stand, tussen 1983 en 1986. Maar ook bij zijn carnavaleske activiteiten is Bernard een onmiskenbaar baken, al was het alleen al omdat Bernard het ‘elkaar vasthouden in goede en slechte tijden’ in praktijk bent, door gebed, kaarsen, persoonlijke woorden van troost en bemoediging. De oud-prinsen van Knotsenburg steken hun waardering voor Bernards inzet niet onder biechtstoelen of kerkbanken. Zij koesteren zijn richtingwijzer op de gedeelde mijlpaal. Gedeelde mijlpaal: ja: vandaag vieren alle vrienden feest rond die ene, grote  mijlpaal, waarop kleurrijke ringen verbeelden, waarom Bernard van Welzenes in bescheidenheid – dat wel – kan terugzien op grootse prestaties: 50 jaar priesterschap als Salesiaan en aalmoezenier, 50 jaar directeur van het KSCC50 jaar voorganger van de R.K. Schippersparochie15 jaar voorganger van de R.K. Parochie Kermis- en Circusparochie

Ik besloot mijn toespraak met de niet toevallige verwijzing naar twee politieke leermeesters, die op eerdere Tweede Pinksterdagen betrokken waren bij het begin van twee ‘KSCC-scheepstrajecten’: de Nijmeegse CDA-fractievoorzitter Herman van Montfoort opende op 7 juni 1976 het eerste KSCC-Parochiecentrum en CDA-premier Ruud Lubbers – hij was van 1978 tot 1982 mijn fractievoorzitter in de Tweede Kamer – opende op 19 mei 1986 de Jos Vranken, het tweede KSCC-Parochiecentrum op 19 mei 1986. Ik vroeg aan Bernard van Welzenes of het toeval of genade was, dat ik op 6 juni 2022 zelf kon zeggen: Acht en tachtig, Gods-allemachtig? Hoe het ook zij: zijn vrienden waren op die mooie Pinksterdag samen ‘Gods volk onderweg’. Bernard’s vrienden blijven bij de gedeelde mijlpaal zijn richtingwijzer volgen: teken en baken van betrokkenheid, dienstbaarheid, trouw en inzet: met Gods zegen tot in lengte van jaren. Op verzoek van hun geestrijk adviseur onderstreepten de aanwezige leden van het Prinsenconvent die oproep met hun lijflied: Drink een borrel, een glaasje bier of wijn.

Omkijken en vooruitzien bij uitbreiding van COVRA-gebouw voor opslag van hoogradioactief afval

De feestelijke opening van de uitbreiding van HABOG, het COVRA-gebouw voor de opslag van hoogradioactief afval, markeert de langere levensduur van de kerncentrale te Borssele. De toestemming om deze betrouwbare bron van kernenergie tot 2033 in bedrijf te houden, noopte tot een forse uitbreiding van het HABOG. Geopolitieke ontwikkelingen als klimaatbeleid en internationale instabiliteit vergroten in Nederland en elders het draagvlak voor kernenergie. De levering van elektriciteit moet immers gewaarborgd blijven.  In tegenstelling tot de politieke en maatschappelijk trends van de afgelopen decennia, wordt zelfs de bouw van nieuwe kerncentrales overwogen. 

Mijn persoonlijk geloof in het vreedzaam gebruik van kernenergie vatte vlam in 1955 als rondleider op de expositie ‘Het Atoom’ op Schiphol: een mooie studentenbaan, niet te vergelijken met het keuren van aardappels bij de NAK in de Noordoostpolder of allerhande klussen in de melkfabriek van Baambrugge. Tijdens mijn echte baan in Nijmegen, grotendeels op de afdeling Pathologie van het Radboudziekenhuis, raakte de belangstelling voor kernenergie volledig uit beeld. Maar na het toetreden tot de Tweede Kamer in 1977 belandde ik op instigatie van CDA-fractiegenoot Steef Wijers vrijwel meteen in de vaste commissie voor kernenergie, die later opging in de vaste commissie voor economische zaken.  

De Kamer sprak in het kader van de Brede Maatschappelijke Discussie Kernenergie ook over de opslag van het radioactief afval van de kernreactor in Petten. Bij de isotopen-productie voor medische toepassingen ontstaat radioactief afval, dat destijds na insluiting in vaten met beton in de Noordzee werd gedumpt. Begin jaren 80 pleitte ik daarom voor langdurige bovengrondse opslag van alle kernafval, ook indien afkomstig van de kerncentrales in Dodewaard en Borssele. Gedurende die ’tijdelijke’ opslag van 50 tot 100 jaar konden dan de opties voor definitieve eindberging in zoutkoepels onderzocht worden. Die ’tijdelijke’ opslag kwam inderdaad tot stand, bij COVRA in Nieuwdorp (Vlissingen-Oost). 

Intussen bleef kernenergie in Nederland omstreden, ook als gevolg van de zware kernongevallen in Three Miles Island -USA (1979), Tsjernobyl – Sovjet Unie (1986) en Fukushima – Japan (2011). Zelf had ik na een werkbezoek aan Harrisburg (Three Miles Island) in 1984 de kernenergie-draad weer voorzichtig opgepakt, met als onverwacht resultaat, dat in 1985 een meerderheid van de Tweede Kamer besloot om kernenergie weer bespreekbaar te maken als optie voor uitbreiding van de elektriciteitsproductie.  De kernramp van Tsjernobyl dwong de Kamer echter tot heroverweging van de plannen. Ook de even plotselinge als voortijdige sluiting van Dodewaard – gevolg van onvrede bij de SEP, de eigenaren van de centrale – was geen opsteker voor een hernieuwd vertrouwen in kernenergie.

De realisering van een bovengrondse opslag van alle kernafval bij COVRA in Vlissingen was inmiddels voortvarend ter hand genomen. Tot mijn verrassing werd ik twee jaar na de beëindiging van mijn Kamerlidmaatschap in 1998 uitgenodigd toe te treden tot de Raad van Commissarissen van COVRA. Mijn politieke ervaring paste in het profiel van een van de vier toezichthouders. Over het ja-woord hoefde ik uiteraard niet lang na te denken. Toen ik begin 2000 bij COVRA begon, was het imposante HABOG nog in aanbouw. Boeiende werkbesprekingen met directeur Hans Codee en projectleider Kees Kalverboer leerden, dat aan het HABOG hoge eisen werden gesteld. De opening op 11 november 2003 door Koningin Beatrix was een onvergetelijke mijlpaal, technologisch, bestuurlijk en eigenlijk ook politiek.

Het commissariaat bij COVRA was tot halverwege 2011 een even interessante als verantwoordelijke functie, die ik voor geen goud had willen missen. De band met COVRA bleef overigens na mijn terugtreden bestaan door de mooie gewoonte om bij het afscheid van commissarissen ook hun voormalige collega’s uit te nodigen. Ook bij bijzondere gebeurtenissen zoals op 19 mei 2022 bij de ingebruikneming van de uitbreiding van het HABOG was ik dus weer welkom. Zo kon het gebeuren, dat ik in de naast het uitgebreide en nog steeds markante opslaggebouw opgerichte feesttent plaats kon nemen tussen mijn vroegere president-commissarissen: Huib van Heel en Jannes Verwer. Herinneringen ophalen was uiteraard het parool, genieten van ‘Metamorfose’ – de artistieke naam van het HABOG – ook.

Dat bij die herinneringen de gedachten ook teruggingen naar de motie, die ik ruim veertig jaar geleden had ingediend, spreekt vanzelf. Maar mijn persoonlijke gedachten betreffen ook de toekomst, inclusief de vraag of het HABOG langer dan 100 jaar de veilige opslag van het hoogradioactief afval zou mogen en kunnen waarborgen. Zouden ooit nog meer modules bijgebouwd moeten worden? Wanneer en hoeveel? Dat lijken onzinnige vragen, vergeleken met de tijd die mensen zelf te leven hebben. De nog jonge geschiedenis van het HABOG leert intussen, dat ‘De tijd van de toekomst’ – titel van de film bij 10 jaar HABOG in 2013 – niet te voorspellen is.  Toch markeert diezelfde tijd de schaalverdeling langs de weg naar eeuwigheid. De geleidelijk veranderende kleuren van het HABOG zijn met E = MC2 een teken aan de wand, een baken op die weg.

Over de tegen- en meevallers van een tuinliefhebber na het droge voorjaar van 2022

Alle jaargetijden hebben hun eigen charme, ook in de tuin rondom het huis. Toch wint de lente van zomer, herfst en winter al was het alleen al door het jonge groen van bomen en heesters en de kleurenrijkdom van vaste planten en kleine struikgewassen. Bijna elke week is er wat nieuws te beleven. Jammergenoeg leverde het betrekkelijk droge voorjaar van 2022 naast de gebruikelijke meevallers ook onverwachte tegenvallers op. De ranke denneboom, die met een soortgelijke broeder al meer dan een halve eeuw aan de Nijmeegse Willem Schiffstraat de hoek van onze tuin markeert, heeft het forse tekort aan water niet overleefd. Toen een toevallig passerend boomverzorger mij op de ‘stervende’ boom attendeerde, kon ik de man niet geloven. De dennenboom zag er nog redelijk uit. Enkele weken later bewees de snelle naalduitval, dat de boomverzorger gelijk had. Over enkele weken worden beide dennenbomen gerooid. Dat wordt wennen aan een ander straat- en tuinbeeld.

Die onmiskenbare tegenvaller was intussen ruimschoots gecompenseerd door een reeks kleurrijke meevallers. De azalea bloeide in 2022 als nooit tevoren. De tulpenboom laat elk jaar meer, en grotere bloemen zien, en de meidoorn mocht er opnieuw zijn, evenals de gouden regen, die jammergenoeg maar enkele dagen in volle glorie te bewonderen viel. De droogte heeft gelukkig ook geen vat gekregen op de rododendron, vooral het late exemplaar met zijn fraaie paarse bloemen. De waterlelies zijn in aantocht, het Sint Janskruid en de rozen ook. De vuurdoorn gaat ongetwijfeld veel rode bessen opleveren.

De voortuin kent een andere tegenvaller: de beukenboom, die jaren geleden onverwacht uit een beukenootje is ontstaan, en in drie decennia is uitgegroeid tot een karakteristiek element, ook door zijn spitse vorm. Door de droogte kwamen de jonge bladeren kwamen opvallend laat te voorschijn. Toch duurde het maar een week totdat de beuk zich helemaal groen kleurde. Enkele dagen geleden kreeg de beuk een neerslachtig uiterlijk. De bladen gingen hangen en de ooit fiere spits werd een afgestompte top. Veel bladeren bleken plotseling gekruld, en verstoonden meestal ook veel glans. Een bevriende kenner van het plantenleven vermoedde – overigens op afstand, aan de hand van foto’s – dat de beukenbladluis bezit had genomen van de beuk.

De witte, grijze of lichtblauwe beukenbladluisjes manifesteren zich aan de onderzijde van de soms sterk krullende bladeren, die geleidelijk gaan afvallen. De beuk kan ernstig verzwakken, ziek worden en zelfs afsterven. Een zoektocht naar een snelle en eenvoudige bestrijding van de beukenbladluis leert, dat een natuurlijke bestrijding met krachtige waterstralen soelaas kan bieden. Maar gemakkelijk is dat niet, omdat de onderzijde van veel bladeren niet bereikbaar is. Datzelfde geldt trouwens voor het aanbevolen bestrijdingsmiddel: kaliumzouten van vetzuren. De tijd zal leren of deze tweevoudige  behandeling van de ooit fiere beuk effectief is.

Gelukkig blijft er nog genoeg te genieten, temeer nu de droogte lijkt af te nemen. De Spoorbloem, beter bekend als Valeriaan, bloeit als vanouds, net zo als de Grote klaproos, die jammergenoeg geen lang leven beschoren is. Intussen tonen ook de Rozen hun fraaie kleuren en vergt het gazon weer meer maaibeurten dan een maand geleden. De tuin blijft een domein voor liefhebbers, die meevallers weten te waarderen en met tegenvaller leren om te gaan, zelfs wanneer het bomen betreft, die meer dan een halve eeuw oud zijn.

Op zoek naar Bosanemonen, Grote Muur en andere vroeg bloeiende planten

Het even stille als fraaie Natuurgebied De Bruuk tussen de kerkdorpen Horst en Breedeweg – vroeger Groesbeek, nu behorend tot de grote gemeente Berg en Dal – toont in alle jaargetijden een ander gezicht. Zelfs binnen elk van de vier jaargetijden vallen er steeds nieuwe beelden te schieten, en andere indrukken vast te leggen. Groot(s) wanneer het om het landschap gaat, klein, wanneer de talrijke bloemen om detaillering vragen. Zo ook wanneer de Bruukse Lente al een maand op gang is. De bomen kleuren geleidelijk groener, en veelal witte bloemen klitten samen in kleine of grote groepen, langs de landwegen of in de moerasvelden.

De Bosanemonen zijn gemakkelijk te herkennen, net zo als de Pinksterbloemen, die zich van de kerkelijke feestkalender weinig aantrekken. De Grote Muur is moeilijker te determineren, totdat de app Obsidentify – handig hulpmiddel voor minder begaafde plantenkenners – plotseling een score van 100 % laat zien. De kenmerken kloppen, de vindplaats in de wegberm een aan de rand van het loofbos ook. Opvallend genoeg laat Obsidentify het bij de gewone Paardebloem afweten. Herhaalde pogingen leverden slechts een score op van ruim 70 %. Ik sloeg dat resultaat toch op, met als verrassend gevolg dat een van de moderatoren van waarneming.nl mij via email de juiste naam meldde: Paardenbloem – Taraxacum officinale s.l.

De determinatie van enkele andere planten verliep een stuk beter. De Bosanemonen halen met gemak een score van 100%, evenals de Pinksterbloem, het Fluitekruid en het Klein Hoefblad. Maar de alom blende Dotterbloemen – ook te vinden in de eigen tuinvijver – hebben kennelijk ook moeite met het algoritme van Obsidentify: de score van 60% stelt teleur. De reactie van waarneming.nl op de Paardebloem leert , dat de lage score niet aan de gele kleur ligt, en evenmin aan de camera van de iPhone. Ook de Dotterbloem kent meerdere soorten. Het mooie natuurgebied De Bruuk blijft het domein voor natuurliefhebbers, die hun kennis willen vergroten en tegelijk in alle rust willen genieten van natuur en landschap.

Over landschap gesproken: de landwegen door De Bruuk werken als een soort zichtlijnen. Dat geldt vooral voor de verharde weg, die van noord naar zuid – en omgekeerd uiteraard – door het natuurgebied loopt. Vanaf die weg heeft de wandelaar aan de ene kant een mooi zicht op het Reichswald, en aan de andere kant op de moerasgronden, afgewisseld door kleine en wat grotere bosgedeelten. Het uitzicht verandert met de jaargetijden, vooral door de kleur vaan de begroeiing, maar ook door de kleur van de lucht en de aanwezigheid van wolken. Stapelwolken hebben de voorkeur, maar zware bewolking laat een ander licht schijnen op het gevarieerde landschap, waarin de watergangen – afhankelijk van de waterstand – een eigen functie vervullen.

De landwegen en paden die van oost naar west lopen bieden een andere kijk op het gevarieerde landschap dan de hoofdweg, midden door de Bruuk. Ook de zijpaden om en langs de randen van de Bruuk leveren andere, ook afwisselende beelden op. Wie de Bruuk binnengaat via de oostelijke landweg loopt langs een brede afwateringssloot. Aan de ene kant doemt het Reichswald op, achter enkele boerderijen. Aan de andere kant trekt een ruw bos met loofbomen de aandacht. Via een houten bruggetje kan dat bos bezocht worden. Op de wegbermen bloeit in april en mei Grote Muur, meestal in vrij grote groepen. Bij de driesprong buigt het brede pad in westelijke richting, om uit te komen bij de grote lange landweg, en weer verder bij de parkeerplaats aan de Ashorst. Daar begint ook de westelijke randweg met het uitzicht op de vuilstort.

Het oude riet staat nog fier overeind, de pluimen wiegend in de wind. Hier en daar zijn de jonge, lichtgroene scheuten al zichtbaar. Nog even, en het beeld langs de Bruuske wegen zal er anders uitzien, wanneer het nieuwe riet het oude riet wegdrukt. Dan wordt het tijd voor een nieuw bezoek aan De Bruuk, het landschap dat telkens weer blijft boeien en verrassen, zelfs zonder de befaamde orchideeën.

Een nawinter wandeling in het eeuwenoude landschap van de oude Maasbocht tussen Oeffelt en Beugen

Even buiten het Brabantse Beugen ligt het natuurgebied De Grote Vilt, een halve-maan-vormige plas omgeven door rietkragen, broekbossen, veengebieden, cultuurland en weidegronden. De uitgestrekte plassen – doorsneden door een verharde landweg – zijn de restanten van een eeuwenoude bocht in de Maas. De meanderende rivier zocht na verloop van tijd de kortste weg, waardoor een gebied met stilstaand water ontstond. Kwelwater zorgt nu voor aanvulling van de unieke, bijna 10.000 jaar oude plassen, die tot halverwege de 19^e eeuw sterk zijn verveend. Tussen 1850 en 1920 werd nat veen gewonnen, gedroogd en afgevoerd via de al genoemde landweg, Moerasbaan geheten. Van 2007 tot 2010 is het vroeger veenmoeras veranderd in wat het nu is: een leefgebied voor ganzen, ooievaars en reigers.

Die Moerasbaan maakt deel uit van de wandelroutes langs en door De Grote Vilt. De zoektocht naar de toegangen van het unieke natuurgebied kost enige moeite, zelfs met de kaarten van verschillende wandelroutes. De wegen zijn smal en de parkeermogelijkheden beperkt. Vanuit Oeffelt biedt Portaal De Vilt aan de Beugenseweg de eerste mogelijkheid de auto te parkeren. Te voet gaat het dan verder over de Beugense weg, eerst naar dwarsstraat Hoog Werveld, en vervolgens over Laag Werveld naar de wandelroute om De Grote Vilt. Vanuit Beugen voert de Heiveldsestraat – een dwarsstraat van de Dorpsstraat – naar de Moerasbaan, waar aan de rechter kant kort voor De Grote Vilt zes auto’s geparkeerd kunnen worden. De wandelaar kan de Moerasbaan volgen, of in de richting Beugen lopen, langs de overvloedige rietkragen.

Na een paar honderd meter wordt de kerktoren van Beugen zichtbaar, en even later ook de Beugense molen. Na het bereiken van de bocht om De Grote Vilt doemt plotseling een ooievaarsnest op. Op en het water vermaken de grauwe ganzen zich, te oordelen naar hun typische geluiden. De fiere ooievaar – overigens alleen op zijn of haar nest – blijft geruime tijd zichtbaar, tot de viersprong bij het Letste Vercken van Helbroek. Dat ijzeren beeld herinnert aan het laatste varken in wat tot de varkenspest een dichtbevolkt varkensdomein was. Bij dat even eenvoudige als indrukwekkende beeld slaat de wandelaar linksaf op het smalle Kerkepad. De naam doet vermoeden, dat het pad naar de kerk in Beugen leidt: een optie dus om uit Beugen de kortste weg naar De Grote (en Kleine) Vilt te vinden. Langs het Kerkepad staat een plat, tweedimensionaal plaatstalen beeld van een turfsteker, een figuur uit vervlogen tijden. 

Het Kerkepad komt uit op Laag Merveld, de noordelijke asfaltweg langs De Grote Vilt. Aangekomen bij de Moerbaan, kort na een kleine parkeerplaats–, kan de wandelaar, die meer dan 3,5 km wil lopen, rechtsaf staan naar De Kleine Vilt, een minder forse waterplas, die begin 20e eeuw ontstaan is als een kleiwinningsput voor een steenfabriek in de naaste omgeving. Is de voettocht om De Grote Vilt voldoende, dan voert de Moerbaan rechtstreeks terug naar de parkeerplaats, met een fraai zicht op de uitgesterkte waterplassen. Dat die plassen daar al meer dan tien eeuwen liggen, versterkt het gevoel, dat tussen Beugen en Oeffelt de tijd heeft stilgestaan, ondanks de noodzakelijke vernieuwing in 2010 en de herinrichting plus uitbreiding in 2020.

Crocussen, Azalea, Heide en Schoenlappersplanten: signalen van klimaatverandering

Twee weken na de geel-groene aankondiging van de lonkende lente verdringen in eigen tuin nogal wat paarse bloemen de winterakonieten van de eerste plaats op de hitlijst van bloeiende, kleurrijke bloemen. De schuchtere krokussen lieten zich al eerder zien, zij het verspreid in kleine groepen alsof zij Dudley en Eunice, de winterstormen met de welluidende namen voelden aankomen. De jonge crocussen bogen snel het hoofd voor het geweld van de wind. Hier en daar bleven kleine groepjes, die de storm hebben kunnen weerstaan, overeind, zij het minder uitbundig dan in andere jaren. Afgewaaide takken en gehavende crocussen tonen, dat de klimaatverandering ook dichtbij sporen nalaat. Gelukkig is de forse zilverspar blijven staan.

Dat ondanks de winterstormen de lente blijft lonken, blijkt uit het voortijdig bloeien van de azalea. Vijf jaar geleden bedekte een forse sneeuwlaag de kale tuin, waarin de azalea met zijn talrijke knoppen nog moest uitkomen. Dat is nu wel even anders: een groot deel van de heester met de paarse bloemen voegt een mooi element toe aan wat in de tweede helft van februari tot overheersing van paarse kleuren leidt. Naast de Azalea Japonica zijn het de vroeg bloeiende heide en de rose-rode, bijna paarse Schoenlappersplanten, die pas in april voluit zouden mogen bloeien. Opnieuw dus een aanwijzing, dat het weerbeeld in de wintermaanden van 2022 afwijkt van dat in voorgaande jaren.

De paars-rood-roze Schoenlappersplant – waarschijnlijk de variant Bergenia cordifolia – intrigeert mij al jaren, niet alleen om de typische verschijningsvorm maar ook door de naam. Volgens de Dikke van Dale doet het blad aan een lap leer denken. Andere ‘kenners’ schrijven, dat de was uit de bladeren gebruikt werd bij het schoenen poetsen. De Engelstalige tuinliefhebbers wijzen op de overeenkomst met ‘elephants ears’, wanneer zij naar de bladeren kijken. In andere talen wordt de hartvorm van de bladeren karakteristiek genoemd. De uitheemse Schoenlappersplant heeft hoe dan ook in Europa goed wortel geschoten, letterlijk en figuurlijk.

Wie op zoek gaat naar de eigenschappen van Bergenia ontdekt, dat de Schoenlappersplånt geneeskundige kracht wordt toegedacht. In Rusland en China worden met extracten van wortelstok en bladeren darminfecties, tuberculose, acute en chronische longontsteking, griep, maagdarmziekten, gewrichtsreuma, hoofdpijn en koorts bestreden. De brede inzet van Bergenia-extracten als volksgeneesmiddel zou verklaard kunnen worden door allerhande polyphenolen, die in de bladeren van de Schoenlappersplant worden aangetroffen. De steeds vroeg bloeiende Bergenia-varianten zouden intussen in Nederland een mooie indicatie zijn voor de klimaatverandering: een speculatieve toepassing, dat wel.

Winterakonieten als vroege voorbode van de tijd die komen gaat

De lente lonkt: die woorden lijken een voorbarige uitspraak, want er zijn nog een kleine acht weken te gaan. Toch laten de gele bloemen van de winterakonieten zich in de eerste dagen van februari zien als een levendige, overigens tijdelijke bodembedekker. De eerste bloemknoppen waren trouwens al drie weken geleden te zien, nadat de kleine bolgewassen schoorvoetend uit de donkere aarde tevoorschijn waren gekomen. Aanvankelijk dacht ik met ranonkels van doen te hebben, of met gele anemonen. De Obsidentify-app bracht uitkomst. De identificatie met de iPhone leverde een 100% score voor de winterakoniet, wel een lid van de ranonkelfamilie, maar geen anemoon.

Opvallend is wel, dat Obsidentify de winterakoniet een zeldzame verspreiding toedicht. Het is niet duidelijk, of de plant al in 1981 aanwezig was, bij de aankoop van ons huis. Vast staat wel dat de omvang van het bloembed geleidelijk aan groter is geworden. Bovendien zijn op andere plaatsen in de tuin ook winterakonieten te vinden. Winterakonieten kunnen uit zaad worden gekweekt, en dus ook door vogels worden verspreid. Ook kunnen de planten zichzelf uitzaaien. Eranthis hyemalis – de officiële naam van de geelgroene plant – behoort tot de groep van de stinsenplanten, die vooral te vinden zijn op landgoederen, boerenhoven, borgen en kerktuinen. Het zijn meestal ingevoerde en aangeplante, soms ook verwilderde planten.

De heldergele, naar honing ruikende bloemen zitten aan een 5 tot 10 cm hoge steel boven een kraag van groene bladeren. Ook Wikipedia meldt, dat winterakonieten in Nederland vrij zeldzaam zijn. In Zuid-Frankrijk, Italie en de Balkan komt de plant vrij in de natuur voor. Nederlandse liefhebbers zijn aangewezen op de bollenhandel. Gelukkig bloeien winterakonieten enkele weken, hoewel de bloemen pas ontluiken bij hogere temperatuur. In zonlicht openen de bloemen zich om zich weer te sluiten wanneer het donker wordt. Dan resteert een bodembedekker, die tegen het einde van het voorjaar de geest geeft. Het veldje van akonieten doet in de – toegegeven: verste – verte denken aan een groen-gehelmde actiegroep. Van dichtbij is het echt de aankondiging van de lente.