Van Berchmanianum naar Toren van Babel

Wie, al dan niet bij toeval, het fietspad vanaf de Houtlaan naar het universiteitsterrein inslaat en vervolgens de afslag neemt naar de Heyendaalseweg komt langs de tuin van het Berchmanianum, het vroegere opleidings- en later verzorgingshuis van de Nederlandse Jezuïeten. Na de verkoop van het karakteristieke gebouw met de omvangrijke tuin aan de Radboud Universiteit is het Berchmanianum omgetoverd tot een fraaie zetel van het College van Bestuur en aanpalende diensten. De ruime tuin is letterlijk en figuurlijk geopend: de hekken zijn verdwenen, net zo als enkele bomen en struiken, waardoor de ruimtelijke werking is versterkt.

De achterzijde van het Berchmanianum is waarschijnlijk bij weinig mensen bekend. De begroeiing langs de Heyendaalseweg ontnam het zicht op de half gesloten binnenplaats met het ritme van achtergevels en toren. De nieuwsgierige fietser of wandelaar ziet nu op enige afstand een extra toren: een merkwaardige spits, die oprijst vanaf de grond. Dichterbij gekomen blijkt die spits een driedimensionale structuur te zijn: een nieuwe, tegen het oude Berchmanianum ‘aangeplakte’ ingang van het bestuursgebouw: een scherp contrast met de klassieke raampartijen aan weerszijden van de ingang. 

Toeval: dat woord schiet mij ook te binnen, omdat de toren, die geen toren blijkt te zijn veel weg heeft van de door Harrie Gerritz ontworpen en door Sophie van Kempen vormgegeven toren, die – zij het met vensters  – model staat voor de Toren van Babel: een bundel van negen columns over de mythe en moraal van het in Genesis 11 genoemde bouwwerk, dat al eeuwenlang symbool voor staat voor hoogmoed en spraakverwarring. Met zijn drieën creëerden wij onlangs  het ‘kunstenaarsboek’ De Toren van Babel – Allegorese en Iconografie. Met die bibliofiele uitgave in gelimiteerde ga ik de personen en instellingen bedanken, die Challenging Changes – het boek over de verbinding van afvalhierarchie en circulaire economie – hebben gestimuleerd en financieel mogelijk gemaakt.

De gedachte aan een ‘kunstenaarsboek’ leefde al langer. Maar in Kuala Lumpur, waar Challenging Changes tijdens het World Congress van de International Solid Waste Association onderscheiden werd met de eervolle ISWA Publication Award 2018 wist ik het zeker: de Toren van Babel – zo dacht ik onder en op de befaamde Petronas Twin Towers – zou een mooi geschenk zijn voor Jan Storm en zijn ‘tochtgenoten’ bij de ondersteuning van het in 2015 begonnen project. Wat trouwens ook telt, dat is de eendrachtige samenwerking met Sophie van Kempen en Harrie Gerritz, die betrokken waren bij de totstandkoming van Challenging Changes, Sophie voor omslag en vormgeving; en Harrie – destijds op verzoek van Attero – voor de vertaling van de ‘Ladder van Lansink’ in een kleurrijke zeefdruk, die op de omslag van Challenging Changes is terug te vinden.

Waarom de Toren van Babel, zo vroeg laatst een onbevangen outsider? Welnu, in 1998 mocht ik in het Bijbels Openluchtmuseum – nu Museumpark Orientalis – de tentoonstelling ‘De waanzin ten top’ openen. De wisselwerking tussen hoogmoed, die ten val komt en politiek, waarvoor vallen en opstaan bekende woorden zijn, bood volgens toenmalig directeur Jan van Laarhoven aanknopingspunten. Mythe en moraal van de Bijbelse toren blijven intussen actueel. Vandaar de actualisering in een negental columns, en een bescheiden boodschap voor halve en hele verstaanders. Harrie Gerritz maakte een tweetal toepasselijke zeefdrukken, en Sophie van Kempen een spannende lay out, een ‘life’ beschouwing waard. Op 5 juni 2019 wordt De Toren van Babel gepresenteerd in Museumpark Orientalis. Liefhebbers van bibliofiele edities kunnen vanaf 6 juni terecht bij Boekhandel Dekker & van de Vegt en enkele dagen later waarschijnlijk ook bij het Kunstmagazijn in Brakkestein.