Bronzen beeld van Cor Litjens – bijzonder geschenk van Ds. Visscherfonds – markeert laatste voorzitterschap in een lange, boeiende reeks

Anders dan bij de meeste besturen van verenigingen en stichtingen kennen de statuten van het Ds. Visscherfonds geen leeftijdsgrens voor bestuursleden en evenmin een maximum aantal termijnen voor het bestuurslidmaatschap. Die beperkingen zijn eind jaren negentig op verzoek van John Haalmeijer – toen het oudste bestuurslid – uit de statuten van de Stichting Volwassenenzorg en het Ds. Visscherfonds geschrapt. De vierjaarlijkse herbenoeming is trouwens een formaliteit tenzij een bestuurslid zelf aangeeft geen nieuwe termijn te ambiëren. Ruim voor mijn eventuele herbenoeming per 1 januari 2023 deelde ik mijn medebestuursleden mee, dat ik mijn voorzitterschap, dat ik vanaf 1987 vervulde, wilde neerleggen in verband met persoonlijke omstandigheden. Wel zegde ik toe voorlopig bestuurslid te blijven met de website en de beleggingscommissie als aandachtsvelden.

De feitelijke wisseling van de wacht vond vanwege huiselijke verplichtingen al op 1 september 2022 plaats. Het bestuur had eerder eensgezind Leonore Biegstraaten tot mijn opvolger benoemd. Zij had zich door de tijdige aankondiging van mijn aftreden als voorzitter snel en goed kunnen inwerken. Omdat ook Mieke Gieling, sinds de oprichting van het Ds. Visscherfonds belast met het fondssecretariaat, ook per 31 december 2022 haar werkzaamheden zou beëindigen, besloten mijn collega’s met een bestuursdiner op 21 januari 2023 het afscheid ‘een feestelijk karakter te geven. Zelf mocht ik Mieke Gieling toespreken: zij werkte al bij de Groesbeekse Tehuizen voor mijn toetreden tot het bestuur. Hans de Hoog belichtte mijn voorzitterschap van de Stichting Volwassenenzorg van 1979 tot aan de vorming van Plurijn en van het Ds. Visscherfonds vanaf de oprichting op 1 januari 1987 tot eind 2022.

Mijn medebestuursleden verrasten mij tijdens het afscheidsdiner met de aanbieding van een bijzonder geschenk: een fraaie bronzen sculptuur van de befaamde beeldhouwer Cor Litjens. Zij wisten, dat ik het werk van de kunstenaar uit Deest zeer waardeer, en die waardering eerder in woorden en beelden heb vastgelegd. Zij vermoedden niet ten onrechte, dat de artistieke verwijzing naar een ladder mij zou aanspreken. De sculptuur zelf – getiteld Bouwstop 1 uit de reeks Illegaal – verbeeldt een bouwwerk van zes verdiepingen, dat hoewel onaf en begrensd door vorm en materiaal tijdloosheid uitstraalt. Cor Litjens zal mij ongetwijfeld nog wel vertellen, wat de diepere betekenis van de naamgeving is. De ‘Bouwstop 1’ doet overigens aan voor- en achterzijde wel denken aan een forse ladder. 

Terugdenkend aan de lange reeks jaren, waarin ik bestuurlijk actief was – vanaf de schooljaren op het Arnhemse KGL met het hoofdredacteurschap van de schoolkrant tot en met de uitreiking van de Ds. Visscherprijs 2022, vroeg ik me af waarom ik in vrijwel alle besturen, waarin ik actief was, het voorzitterschap bekleedde. Was het ambitie of dienstbaarheid, drang of dwang? Na De Bries – de schoolkrant van het KGL – volgde het voorzitterschap van het natuurfilosofisch dispuut De Pyramide van CSV Veritas in Utrecht (1956-1958). Het voorzitterschap van het Stafconvent van de KUN (1966-1971) was achteraf de opmaat voor het vicevoorzitterschap van de Nijmeegse KVP-fractie (1970-1974), en de voorzitterschappen van de CDA-fracties in de Stadsgewestraad (1971-1975) en de Nijmeegse Gemeenteraad (1974-1982).

Eenmaal fulltime politicus als lid van de Tweede Kamer (1977-1998) volgde het CDA-fractiebestuur (1986-1994) , het voorzitterschap van CDA-commissies milieubeheer en volksgezondheid en het voorzitterschap van de parlementaire onderzoekcommissie volksgezondheid. Tijdens en na mijn politieke loopbaan zouden nog diverse voorzitterschappen het leven in de breedte bepalen. Ik noem de KNVB -Afdeling Nijmegen (1982-1990), het Bestuur Amateurvoetbal en het Bondsbestuur van de KNVB (1990-1996), de Werkgroep Nijmegen-West-Weurt (1998-2000), de MHV ZOW (1996-2006), de Federatie Herwinning Grondstoffen (1998-2011), de Vrienden van het Taborhuis (1995-2012), de Van Zeelandstichting (Huize Rosa te Nijmegen) (2001-2012), de Commissie MER (Interim) (2002-2003), de Gelderse Milieufederatie (2003-2011), de Stichting Zonneboom (2008-2017) en niet te vergeten het Prinsenconvent Knotsenburg (1994 – 2014).

Op een enkele uitzondering na haalde ik – ook in de Raden van Commissarissen, waarin ik tussen 1998 en 2012 zitting mocht nemen – steeds de statutaire twee of drie termijnen. Waar geen leeftijdsgrens of termijn was vastgelegd – zoals bij het Ds. Visscherfonds – bleef ik langer op mijn post, niet als zetelplakker maar in de overtuiging, dat ervaring en continuïteit soms zwaarder wegen dan de veelal en vaak ook terecht bepleite doorstroming en vernieuwing. Ik werd overigens steeds gevraagd om een bestuurstaak op me te nemen, zelfs wanneer dat niet voor de hand lag, zoals op het terrein van de sport: de KNVB, terwijl ik nooit echt gevoetbald had, en MHV ZOW, terwijl ik nooit een stick had aangeraakt. Kennelijk zagen andere lotgenoten iets in mij, wat ik zelf niet wist. Ook de carnavalswereld was mij aanvankelijk volkomen vreemd, tot ik 1977 gevraagd werd Prins van Knotsenburg (Nijmegen) te worden.

Gevraagd (en gekozen of benoemd) worden en vervolgens met andere mensen aan de slag gaan om doelen te bereiken of te benaderen: dat bleef en blijft een dankbare opgave, ook wanneer tegenstellingen overbrugd of teleurstellingen overwonnen moesten worden. Kijkend naar de sculptuur Bouwstop I, die ik kreeg van mijn medestuursheden van het Ds Visscherfonds bij mijn aftreden als voorzitter, denk ik niet alleen aan een ladder maar ook aan een bouwwerk van meer lagen: ruimtelijke en artistieke verbeelding van boeiende bestuursperioden op het terrein van politiek, sport, cultuur en volksgezondheid, met hun overeenkomsten en verschillen in materiële en immateriële zin. Bij het omzien naar al die bestuurlijke activiteiten overheerst de dankbaarheid, dat het mij gegeven was in samenwerking met andere bestuurders de gemeenschap te dienen. 

Omzien, uitzien en inzien bij de wisseling van een bewogen jaar naar een vooralsnog onzekere toekomst

‘Het volk, dat in duisternis wandelt, zal een groot licht zien; zij die wonen in het land van de schaduw des doods, over hen zal een licht schijnen’. Die woorden uit Jesaja 9: 1-6, uit de eerste lezing tijdens de Nachtmis op Kerstavond, zetten mij elk jaar aan het denken over het mysterie van het leven, over voor- en tegenspoed en over wat was en komen gaat. De jaarwisseling van 2022 naar 2023 biedt ruimte om even terug te kijken naar een bewogen jaar. De pandemie leek op haar retour, maar laat toch heel wat sporen na. Intussen kreeg autocraat Putin last van oude, imperialistische ambities. Zijn doldrieste poging om Oekraïne te overmeesteren mislukte goeddeels, maar de mensonterende oorlog woekert voort. Europa voelt de gevolgen, door de overigens terechte sancties tegen Rusland en bijgevolg de zware energiecisis, en door de vluchtelingenstromen, die de saamhorigheid op de proef stellen. Nijmegen toont met de opvang van vluchtelingen opnieuw haar gastvrijheid. De vluchtelingen zien niet om, maar uit op terugkeer naar eigen huis en haard, zoals ik dat in 1944 deed tijdens de hongerwinter in Amersfoort.

Bij mijn omzien naar 2022 strijden voldoening en dankbaarheid, maar ook zorg en onzekerheid om de eerste plaats op de hitlijst van toepasselijke trefwoorden. De drie herseninfarcten, die echtgenote Ans binnen enkele maanden troffen, bepaalden ons doen en (vooral) laten in een in meer opzichten moeizaam jaar. Wij hadden tevoren waarschijnlijk te veel van 2022 verwacht. De langdurige Covid-pandemie en de vijf vaccinatieprikken liepen weliswaar goed af, maar de opeenvolgende herseninfarcten en revalidatie (nog) niet. Angst voor een nieuwe terugslag belemmerde het herstel van essentiële functies. Aanvaarding van allerhande beperkingen bleef en blijft een pittige opgave. Gelukkig krijgt Ans daarbij een deskundige en gewaardeerde steun van de logopediste en de ergo- en fysiotherapeuten van het ZMW Revalidatiecentrum in Ewijk. Bij mijn dagelijkse bezoeken aan het centrum ervaar ik – naast goede informatie van de therapeuten – de grote gastvrijheid van de staf en medewerkers van Waelwick.

Een jaar geleden had ik niet verwacht, dat wij Kerstmis 2022 en de jaarwisseling op twee plaatsen zouden beleven, en zelfs vieren. Want het feest van het licht – zoals Kerstmis vaak wordt genoemd – verdreef ook in Ewijk de duisternis, niet alleen door de talloze lichtjes in de befaamde Binnentuin en op de twee afdelingen, maar ook door de indrukwekkende communiedienst, daags voor Kerstmis. Op eerste Kerstdag was ik met andere partners van de aan het centrum gekluisterde patiënten uitgenodigd voor een feestelijke Kerstmaal. Het uitgebreide en professioneel toegelichte menu zou in de Michelingids gewaardeerd zijn met enkele sterren. Ga maar na: Zalmcocktail met garnituren en whiskeysaus, Vers stokbrood met kruidenboter, Minikerstrollade van kipdijfilet, gevuld met kalkoenfarce, Witlofrolletje, Aardappelgratintaartjes en Trifle van vaille-kersenmousse en bastognekoek. Opnieuw verdienden de medewerkers van Waelwick alle waardering en dank voor hun inzet, temeer waar het centrum met andere zorginstellingen kampt met personeelsgebrek.

Op Kerstavond hadden Sophie van Kempen en Klaas Bouwmeester mij al verrast met een zelfbereid Kerstmaal. Vervolgens spoedden wij ons gedrieën naar de Nachtmis in de Petrus Canisiuskerk, waarmee de door Covid19 onderbroken traditie in ere werd hersteld. Het AMDG-koor maakte haar naam – Ad maiorem Dei gloriam – waar met een prachtige uitvoering van Haydn’s Jugendmesse en met (vooral Duitse en Engelse) kerstliederen. Pastoor Eduard Kimman SJ zette in een voortreffelijke preek uiteen, hoe de geschiedenis zich vaak herhaalt, maar soms ook niet. Tot verrassing van zijn aandachtig gehoor verbond hij lineariteit aan circulariteit, en harde actualiteit – slavernij-excuses en Putin’s Oekraïne-oorlog – aan het nog niet verjaarde verleden: de afschaffing van de slavernij in 1863 en de val van de Berlijnse muur in 1986. De toen herwonnen vrijheid blijkt opnieuw een illusie, net zoals de uitroeiing van het racisme. De jaarlijkse herdenking van de geboorte van Jesus van Nazareth levert telkens weer – circulair als het ware – het leergeld om de lineaire ontsporingen te voorkomen en te bestrijden.

Voorbij de duisternis wenkt het licht naar 2023: uitzien naar wat komen gaat, ook al blijft de toekomst ongewis, in eigen huis en daarbuiten. Met de woorden: ‘Gij hebt hun blijdschap vermeerderd, hun vreugde vergroot’ biedt de profeet Jesaja bij de komst van het licht ook voldoende houvast om de toekomst met vertrouwen tegemoet te zien, ondanks maatschappelijke tegenstellingen en politieke versnippering. Tussen omzien naar wat geweest is en uitzien naar wat komen gaat, ligt inzien: beseffen, dat de tijd onherroepelijk voortschrijdt, van uur tot uur, van dag tot dag, van jaar tot jaar. Aanvaarden van omstandigheden, en tegelijk pakken van kansen en uitdagingen, thuis en elders. Tijden veranderen, mensen ook. Maar vriendschap en verbondenheid blijven, over de grenzen van tijd en plaats heen. Met die wetenschap voor ogen wens ik – ook namens Ans – vanuit Nijmegen en Ewijk alle lezers van mijn schrijfsels een mooie jaarwisseling, met uitzicht op een voorspoedig 2023.

Uit het archief van ‘stadsfotograaf’ Jan van Teeffelen: Opening van het atelier van graficus Harry van Kuyk op de Hessenberg (1974)

De Stichting Jan van Teeffelen publiceert regelmatig op Facebook selecties uit het omvangrijke foto-archief van de befaamde, in 2011 overleden stadsfotograaf van Nijmegen. Jan’s zoon Mark van Teeffelen begon omstreeks 2015 met het digitaliseren van de duizenden negatieven, die zijn vader in dozen en doosjes had bewaard. Aan het comite van aanbeveling, waarvan ik lid mocht zijn, toonde Mark de zelf gebouwde apparatuur, waarmee hij de analoge negatieven digitaliseerde. Marks’s ernstige ziekte en veel te vroege overlijden maakten de afronding van het project onmogelijk. Henk Braam en Ger Loeffen, oud-collega’s van Jan van Teeffelen, hebben de draad van digitalisering en archivering opgepakt. De ontsluiting van Jan’s archief biedt een verrassende terugblik op de jaren, waarin Jan van Teeffelen actief was, in Nijmegen en daarbuiten.

Een kleine maar opvallende selectie voerde de kijkers onlangs terug naar een dag uit het leven van de Korsikaan, het stadsorgel van Henk Kors, dat in de jaren 70 en 80 vaak te horen was in de Nijmeegse Broerstraat. Het op een bestelwagen gemonteerde orgel was ook elders te beluisteren, al dan niet op verzoek. Grafisch kunstenaar Harry van Kuyk was een groot liefhebber van de Korsikaan. Geen wonder dus, dat hij de ‘zingende orgelman’ en zijn ook zingende echtgenote Thalja Kors-Martinet vroeg om de opening van zijn ‘nieuwe’ atelier in de oude Bank van Lening aan de Hessenberg op te luisteren. Aldus geschiedde op een mooie dag in oktober 1974, in aanwezigheid van vrienden en stamgasten uit de City Bar. De bruine kroeg van uitbater Jo Samson was tussen 1960 en 1986 een geliefde pleisterplaats van kunstenaars, journalisten, buurtbewoners, koppelbazen en verdwaalde politici.

De opening van Harry van Kuyk’s atelier trok aardig wat publiek: toevallige voorbijgangers uit de Lange Hezelstraat, buurtbewoners uit de Pijkestraat en enkele stamgasten uit de City Bar. Henk Kors en echtgenote Thalja verzorgden uiteraard een bijzonder optreden voor de trotse kunstenaar en zijn hooggeacht publiek, Nu ik de beelden terugzie, komen allerlei herinneringen boven aan onvergetelijke gebeurtenissen in een zorgeloze tijd, waarin er volop ruimte was voor allerhande ontmoetingen: stevige discussies, maar ook voor mooie feesten. Harry van Kuyk en kunstenaar Rob Terwindt waren met Jo Samson tevens de gangmakers van visclub Het Scholleke. De City Bar was van tijd ook een befaamd schaakdomein, en bovenal het ‘uitgelezen’ Bijkantoor van De Gelderlander: een gemêleerde ontmoetingsplaats, zoals die anno 2022 niet meer te vinden is.

Wellicht is dat gemis de achtergrond van de door Ton Verbeeten gemunte woorden ‘Sociale nostalgie’. De oud-journalist van De Gelderlander, destijds net als Jan van Teeffelen ook frequent bezoeker van de City Bar, schreef die woorden op Facebook als reactie op de fotoserie van Harry van Kuyk en zijn makkers rond de Korsikaan bij de opening van zijn atelier aan de Hessenberg. De kunstenaar beleefde in die tijd, kort na de publicatie van zijn beroemde ‘Groot Abecedarium’ een gouden tijd, en ook de stamgasten van de City Bar wisten elkaar toen talloze dagen en uren te vinden, zonder aanzien van de persoon. Sociale nostalgie: Ton Verbeeten bedoelt ongetwijfeld zo geen heimwee, dan toch het terugverlangen naar de tijd, waarin de saamhorigheid won van egotripperij, zelfs van kunstenaars, journalisten en politici, die het veelal van een individuele aanpak moeten hebben. De foto’s van Jan van Teeffelen zullen waarschijnlijk vaker tot omzien in verwondering leiden, en tot sociale nostalgie..

Een korte wandeling in Ewijk als een alternatief voor een fysiotherapeutische sessie in het ZMW Revalidatie- en Behandelcentrum

In de afgelopen jaren hebben Ans en ik heel wat rondjes gewandeld, vlak bij huis in de kloostertuin van het vroegere Albertinum, of wat verder weg in de omgeving van Nijmegen, waar natuur= en landschappelijk aardig wat te beleven is. Dat De Bruuk tussen de Groesbeekse kerkdorpen de Horst en Breedeweg daarbij de kroon spande, zal liefhebbers van een afwisselend landschap niet verbazen. Het natuurreservaat tegen de Duitse grens boeit in alle jaargetijden, zo bleek onlangs toen ik op mijn eentje op de eerste herfstdag het klassieke rondje liep om mijn hoofd leeg te maken: woorden waarmee een Groesbeker mij een goede wandeling toewenste, nadat hij mij staande had gehouden met ‘Goedemiddag: he, ge liekt op Nolleke Arts. Of bent u dat zelf. Toen ik hem vroeg wie Nolleke Arts was, zij hij: die bekende voetballer vroeger, van Achilles en NEC. Hij vertelde ook, dat hij elke dag even in De Bruuk liep. Na ons korte gesprek ondersteunde hij met een gemoedelijke schouderklop zijn aansporing om vooral ‘het hoofd even leeg maken’.

Welnu: het hoofd leegmaken: dat was inderdaad de bedoeling van het rondje Waelwick, dat ik enkele dagen voor het ontslag van echtgenote Ans uit het Revalidatie- en Behandelcentrum in Ewijk in gedachte had. Het moest een ‘zondags’ alternatief zijn voor de dagelijkse behandeling door de even vriendelijke als deskundige fysiotherapeuten Ricardo en Joppe. Zij hadden de laatste weken ontdekt, dat Ans achter haar trouwe rollator al wat grotere afstanden kon overbruggen, onder meer naar het kleine winkelcentrum dat Ewijk rijk is. Hun stevige inzet had dus geholpen. Een wandeling om het hele complex van Waelwick en de sportvelden van Ewijk moest toch kunnen, zo dacht ik. En jawel hoor, de wandeling van ongeveer 1500 meter lukte wonderwel, zonder rustpauzes zoals we die bij onze tochten door De Bruuk gewend waren. Binnen een uur waren we weer terug in het ZMW-Revalidatiecentrum, waar Ans in twee maanden het doel van het zelfstandig achter de rollator kunnen lopen gehaald had: met inspanning en doorzettingsvermogen, dat wel.

Het rondje Waelwick begon op de parkeerplaats, links van de hoofdingang, waar een smalle doorgang op het Schoolpad uitkomt. Op de viersprong sloegen we linksaf om langs de haag van de tuin van Waelwick naar het voetpad langs het voetbalveld te lopen. Ewijk speelde een thuiswedstrijd tegen UHC uit Hernen (en won, zo bleek achteraf met 1-0 de streekderby). Het aantal toeschouwers evenaarde de som van beide elftallen. Ook de vrouwen van Ewijk speelden een thuiswedstrijd. Via de volle parkeerplaats belandden we op het Blateplak, de tweede uitvalstraat van Ewijk naar de van Heemstraweg. Ruim voor de kruising voerde een bochtig maar verhard voetpad ons langs tennisbanen en het tweede voetbalveld. Het verkeer op de van Heemstraweg bleef door de stevig uitgegroeide bosschages onzichtbaar. Na een paar honderd meter doemde een soort weide op, met een onvervalste heksenkring: een ruime cirkel van grote en kleine straatchampignons. Even verder viel een andere kring op: een stel jongeren, die kennelijk aan het einde van het doodlopende Schoolpad een vaste ontmoetingsplaats hadden gecreëerd.

Daarmee werd tegelijk het doel duidelijk van scooters en brommers, die we op zomeravonden vanaf het buitenterras van het ZMW-Revalidatiecentrum voorbij hadden zien razen. De fraaie hangplek markeerde het einde van het Schoolpad, en dus het begin van de laatste 200 meter van het Rondje Waelwick, met zicht op de oude Toren van Ewijk en op de Johannes de Doperkerk. Eenmaal terug in de Binnentuin werd de geleidelijk opgekomen moeheid van Ans met warme chocolademelk ingeruild voor de blijdschap over het zonder problemen afgelegde rondje.

De inspanningen van de therapeuten en verzorgers van het onvolprezen ZMW-Revalidatiecentrum hebben ertoe geleid, dat Ans het hoofddoel van het behandelplan – zelfstandig voortbewegen achter de rollator – in twee maanden kon bereiken. Wat eind juli 2022 werd gehoopt – de terugkeer van essentiële functies – was werkelijkheid geworden. Het verdere herstel thuis moet leren, of en wanneer we weer samen in De Bruuk en elders het hoofd leeg kunnen maken. Elders: dat wordt ook Ewijk, want in de omgeving is naast het befaamde Slot Doddendael nog meer te ontdekken.

Waardering voor alle zorg in (het vroegere) Waelwick te Ewijk voor mijn echtgenote Ans na haar herseninfarct. Dank aan UGC Heyendael, Interzorg, SEH en Neurologie Radboud UMC, ZWM Revalidatie- en Behandelcentrum‘ en niet te vergeten aan de bezoekers (familie, vrienden, buren)

Ouderdom komt met gebreken. Die ware woorden ervaar ik elke dag, sinds de mantelzorg voor echtgenote Ans alle aandacht vergt. De eigen stramheid stelt weinig voor, vergeleken met de nare gevolgen van haar valpartijen. Aanvankelijk was het hypoglycaemie – meestal gevolg van haar al langer bestaande diabetes mellitus – die tot een val en korte bewusteloosheid leidde. Onderzoek bij Spoedeisende Hulp (SEH) van Radboudumc gaf soms inzicht in de oorzaken van het vallen, maar onvoldoende aanknopingspunten voor behandeling. Latere valpartijen zonder bewusteloosheid wezen in de richting van een beroerte: een herseninfarct door (te) hoge bloeddruk en lichte verkalking van de hersenvaten. Een recente val in het holst van de nacht maakte opnieuw komst van de ambulance noodzakelijk. De hartfilm en bloedwaarden leerden, dat SEH niet meteen nodig was. De huisarts vroeg enkele dagen later wel om neurologisch onderzoek via SEH. Na de hersenscan raadde de neuroloog ons ELV in een verpleeghuis aan. Dat advies werd gedeeld door huisarts.

De afkortingen ELV en GRZ had ik nooit eerder gehoord. ELV staat voor Eerste Lijns Verzorging en GRZ betekent: Geriatrische Revalidatie Zorg. Opname in een GRZ-erkende instelling houdt in, dat de patiënt tijdelijk wordt opgenomen met het doel om na een herseninfarct via multidisciplinaire revalidatie te werken aan volledig of gedeeltelijk herstel van essentiële functies. Dat het aantal GRZ-plaatsen beperkt is, bleek meteen na de aanmelding door de huisarts. We moesten kiezen tussen het ZZG Herstelcentrum op Dekkerswald en het ZMW Revalidatie- en Behandelcentrum in Ewijk. Een dag later had alleen Waelwick een kamer beschikbaar. Het vervoer naar en de opname in het vroegere verpleeghuis in Ewijk verliep voorspoedig, evenals het intakegesprek met de arts en verpleegkundige van het Revalidatiecentrum. Overigens vond de arts al binnen een dag aanvullend neurologisch onderzoek nodig, inclusief een nieuwe hersenscan. De verlamming van linkerarm, hand en voet en de spraakstoornissen waren ernstiger dan uit het eerste SEH-onderzoek kon worden opgemaakt.

De rolstoeltaxi meldde zich bij de oostelijke ingang van het Radboudumc. De poli neurologie bleek verplaatst naar het gloednieuwe hoofdgebouw aan het Geert Groteplein Zuid, van 1964 tot 1977 mijn werkadres. De ‘oude’ gebouwen, befaamd vanwege de architectuur volgens de ‘Bossche School’, zijn allemaal vervangen door fraaie nieuwe gebouwen. Via oude en nieuwe tunnels bereikten we relatief gemakkelijk de poli neurologie. Na het onderzoek moesten we – nu buitenom – naar de Spoedeisende Hulp, waar opnieuw een hersenscan werd gemaakt. De ook afgenomen coronatest was negatief, maar de eerder geconstateerde blaasontsteking was ondanks de antibiotica niet verdwenen. De neuroloog achtte na bestudering van de scan opname op de verpleegafdeling neurologie nodig om 24 uur de bloedwaarden te controleren, en ook om te beoordelen hoe en waar verdere behandeling mogelijk zou zijn. Een dag in de fraaie en functionele eenpersoonskamer van Radboudumc West A 4-21 was toereikend om de terugplaatsing naar Waelwick te rechtvaardigen.

Gewenning was niet nodig, want Kamer 1.08 was al even bekend als de overige voorzieningen: de Huiskamer, de Binnentuin – het restaurant waar bezoekers worden ontvangen – de Oefenruimte voor de fysiotherapie en niet te vergeten de buitentuinen aan de voor- en achterzijde van het vijf bouwlagen grote complex. Waelwick is na de ombouw van verpleeghuis naar revalidatiecentrum een kleinschalige voorziening, waar alle cliënten volop aandacht krijgen. Ans voelde zich er meteen thuis, ondanks de forse hulpbehoevendheid tijdens de eerste dagen van haar verblijf. De regelmatige oefeningen met de fysiotherapeut, ergotherapeut en logopedist werpen, zo blijkt na twee weken, geleidelijk vruchten af. Het revalidatiebeleid van Waelwick is van het begin af aan gericht op de vergroting van de zelfredzaamheid, ook al kost Ans dat soms veel moeite. De angst voor vallen, het gebrek aan coördinatie en de vrees voor een nieuw infarct spelen daarbij een grote rol. Ik ben intussen onder de indruk van de deskundigheid en betrokkenheid waarmee de staf van Waelwick de revalidatie van de cliënten begeleidt en stimuleert.

Het multidisciplinair overleg van de staf concludeerde na twaalf dagen, dat het hoofddoel van de revalidatie de veilige terugkeer naar huis is. Essentieel zijn daarbij de nevendoelen van zelfstandige toiletgang, zelfstandig lopen (met rollator) en het verbeteren van de spraakverstaanbaarheid. Het team houdt 2 september als voorlopige ontslagdatum aan. Op 26 augustus vindt overleg met de familie plaats, ook om na te gaan welke voorzieningen thuis moeten worden getroffen. Een verlenging van het verblijf in Waelwick is niet uitgesloten. Het met ons besproken en geaccordeerde behandelplan sterkt mijn  vertrouwen, dat de revalidatie tot een goed resultaat zal leiden. Intussen heb ik veel waardering voor de zorg, die het gehele team van het ZWM Revalidatie- en Behandelcentrum aan mijn echtgenote besteedt. De dagelijkse, soms meervoudige gang naar Ewijk valt mij niet zwaar, ook vanwege de geweldige gastvrijheid van de medewerkers van het centrum.

Geschenk van de Vereniging KNVB Ereleden en Bondsridders bij de viering van haar 100-jarig bestaan

Onlangs berichtte DPD mij, dat een dag later een pakket bezorgd zou worden. In het bericht las ik dat de bestelling afkomstig was van de KNVB. Ik dacht meteen aan ‘phishing mail’, omdat ik niets had besteld bij de bond, die ik jarenlang bestuurlijk heb gediend. Gisteren meldde DPD, dat mijn ‘bestelling’ tussen 12.00 en 13.00 uur zou worden afgeleverd: dus binnen een relatief kort tijdsbestek. Aangezien de kans groot was, dat ik niet thuis zou zijn, vroeg ik DPD het pakket ergens in de tuin neer te zetten. Bij thuiskomst trof ik een briefje met een tekening waar het pakket zou liggen. De ruwe schets klopte wonderwel. Bij het oppakken van de vermeende bestelling dacht ik aan een fles wijn. Zou het komen, omdat ik inmiddels 25 jaar Bondsridder van de KNVB ben? Nee, want ik kreeg die onderscheiding op 6 juni 1996. Wat dan wel? Bij het openen van het pakket trof ik tussen een groot aantal piepschuimkorrels een bronzen beeld van een vooralsnog onbekende voetballer. Het naamplaatje op de minisokkel bracht duidelijkheid: Vereniging KNVB Ereleden en Bondsridders 1922 – 2022. Het eeuwfeest van het befaamde genootschap van oude(re) knarren en jonge(re) voetbal helden was kennelijk de aanleiding om alle Ereleden en Bondsridders te verrassen met een bijna waarheidsgetrouwe sculptuur van een – toegegeven: mannelijke – voetballer. Het beeld doet mij denken aan het grote, niet te tillen bronzen beeld, waarmee de KNVB destijds de eeuwfeesten van voetbalverenigingen opluisterde. Ik herinner me bijna als de dag van gisteren, hoe ik in 1992 dat zware beeld namens de toen zieke bondsvoorzitter Jo van Marle in Arnhem mocht aanbieden aan Vitesse, de lievelingsclub van mijn vader. De Zeister staf had tevoren geregeld, dat het beeld een dag eerder bij Hotel Haarhuis werd afgeleverd. In den Haag moest ik later bij HV & HC Quick hetzelfde beeld met een steekwagen van mijn auto naar het clubhuis slepen. Bij Vitesse mocht ik overigens het cadeau van de KNVB uitreiken aan de toenmalige voorzitter Karel Aalbers, de latere grondlegger van het Gelredome, op voorwaarde dat ik na hem zou spreken. Daar stemde ik graag mee in, omdat ik dan voor de vuist op zijn toespraak kon reageren. Uiteraard noemde ik in mijn verhaal ook de namen van voetballers, die ik als jonge fan had bewonderd: Wim Hendriks en Sjaak Alberts. Wie schetst mijn verbazing, dat ik na de receptie op het Stationsplein werd aangesproken door de toen 66-jarie Sjaak Alberts. De vroegere Oranje-international praatte bij het verlaten van Hotel Haarhuis nog even na met enkele tijdgenoten. Hij vond het mooi, dat ik zijn naam had genoemd en vertelde mij een onvergetelijke anekdote uit zijn tijd bij het Nederlandse Militair Elftal. ‘Ze kennen me hier ook’ dacht hij, toen vrouwen achter ramen in de Haagse Geleenstraat hem toezwaaiden. Een ander soort verrassing, dan die uit den Haag: een trofee, die mij doet terugdenken aan de mooie bestuurlijke KNVB-jaren in Nijmegen (1982 – 1990) en Zeist (1990 – 1996), beloond met het mooie Bondsridderschap en lid van de vereniging, die nu 100 jaar bestaat.

Toevallige vondst biedt zicht op wespenkunst

‘Hebt u wel eens last van wespen’ vroeg een van de schilders van Schilderwerken Gebroeders Rutten na de verwijdering van het boeiboord boven de bijkeuken. Die fors bemeten  plank moest bij de grote schilderbeurt vervangen worden. Ik antwoordde dat we in de tuin soms wespen troffen, maar vrijwel nooit last ondervonden van de vliesvleugelige insecten. De schilder wees op een groot wespennest, dat nijvere werkwespen voor de koningin hadden gebouwd tegen een balk van de overkapping. Het geel-grijze, onbewoonde nest was kon gemakkelijk verwijderd worden. Het even fraaie als fragiele bouwsel toont het vernuft van wespen, die uit houtsnippers  in korte tijd een onderkomen voor een compleet wespenvolk bouwen. 

Wikipedia leert, dat de koningin in het voorjaar na het ontwaken uit de winterslaap aan de bouw van het nest begint. Haar eitjes ontwikkelen zich tot larven, die vervolgens uitgroeien tot ‘werksters’ die het wespennest verder op- en uitbouwen. De koninginnen hebben dan alle tijd voor het leggen van nog meer eitjes, waaruit darren voortkomen, gevolgd door  nog meer vrouwelijke wespen, die anders dan de werksters wel vruchtbaar zijn. Bevruchting door de darren levert nieuwe koninginnen op, waarna de cyclus zich herhaalt. De bouw van het wespennest komt in de zomer klaar: de tijd waarin wespen hinderlijke insecten worden.

Het gewicht van het wespennest stelt ondanks de behoorlijke afmetingen – in ons geval ca 35 x 25 x 25 cm – weinig voor. Op het eerste gezicht lijkt het nest gemaakt van papier, maar feitelijk is het een houten nest. Wespen bouwen namelijk hun nesten uit hout. Zij knagen stukjes hout van houten voorwerpen, die ze verder fijn kouwen om er een soort specie van te maken. Het ‘bouwwerk’ heeft soms centimeters dikke wanden en bestaat uit talrijke, zeshoekige raten, die voor een stevige constructie zorgen. Een wespennest heeft meestal meer in- en uitvliegopeningen, vaak met diverse afmetingen. Het door de schilders ontdekte wespennest heeft twee openingen. De geel-grauwe kleur wijst waarschijnlijk op een verblijf van de Duitse wesp, die verweerd hout gebruikt voor de opbouw.

De bijzondere vondst in de dakconstructie van de bijkeuken lijkt de moeite van het bewaren waard. Maar verplaatsing leidt al tot het afbrokkelen en verlies van talloze schilfers. Het fragiele bouwsel zal dus – afgezien van enkele karakteristieke foto’s – geen lang leven beschoren zijn. Toch waag ik een poging, in de vorm van een tijdelijk, door wespen gemaakt kunstwerk. Een ijzeren staaf dient als statief, en het gebladerte van een boom als beschutting tegen de regen. Regen en wind bepalen dus, wanneer het wespennest teruggegeven wordt aan de natuur: een echte kringloop in eigen tuin.

Eerder dan ik had verwacht brak het wespennest, waarschijnlijk geholpen door een windvlaag, in twee stukken. Die tegenvaller had wel een mooie keerzijde, figuurlijk maar ook letterlijk. De breuk maakte de binnenzijde van het wespennest zichtbaar, met de fraaie, zeshoekige ratenstrutuur. De bewondering voor het vernuft van de als lastig beschouwde insecten neemt toe, naast de verwondering over de negatieve connnotatie van een wespennest. Dat vrouwelijke wespen in staat zijn om fraaie bouwsels te maken, laat ook de betrekkelijkheid zien van een actueel begrip als genderneutraliteit. Of past die moderne term alleen bij mensen, niet bij dieren?

Impressie van en toespraak bij de viering van het 50-jarig priesterschap van Bernard van Welzenes o.s.b., tegelijk 50 jaar Aalmoezenier van het 50-jarig KSCC

Alle goede dingen in drieen: 50 jaar Priesterschap + 50 jaar Directeur KSCC + 50 jaar Rooms-Katholieke Schippersparochie: dat drievoudige jubileum van een halve eeuw meervoudige dienstbaarheid moet gevierd worden, zo besloot Aalmoezenier Bernard van Welzenes s.d.b. enkele weken voor Tweede Kerstdag 2021: de dag waarop de onvermoeibare Salesiaan met zijn parochianen en vrienden bij het drievoudige jubileum wilde stil staan. De Eucharistieviering op de Jos Vranken, zijn KSCC-kerkschip in de Nijmeegse Waalhaven, moest door de corona-maatregelen worden verschoven naar Tweede Pinksterdag 2022. Die verplaatsing naar de D-day van 2022 bleek achteraf een gouden greep. De Eucharistieviering kon plaats vinden op de kade, vlak voor de Jos Vranken, waarna de gasten na een gewaagde  wandeling over een loopbrug op het party-schip Jules Verne een fraaie entourage troffen voor een feestelijk samenzijn met de even blije als trotse Aal.

Gebeden tot Don Bosco met de toezegging van 100 Euro voor de oprichter van de Salesianen hadden gezorgd voor een zonnige ochtend, met wind en wolken, maar zonder de voorspelde regenbuien. Drie Salesianen gingen voor tijdens de indrukwekkende Mis: oud-bisschop Ad van Luyn, provinciaal overste W. Wambeke en uiteraard aalmoezenier Bernard van Welzenes. Zelf beschermd onder een tent zagen zij, hoe meer dan 300 gasten vol aandacht de Mis volgden. Ad van Luyn ‘vertaalde’ de lezingen van Tweede Pinksterdag in een gloedvolle preek, en pater-provinciaal Wambeke voegde na de mis een even kort als krachtig drie-punten-plan toe aan het arsenaal waarmee Bernard van Welzenes ondanks zijn leeftijd van 81 jaar verder trekt als ambulant priester, onder de mensen op het water en op de wal.

Bernard van Welzenes had mij enkele weken voor de viering van zijn drievoudig jubileum gevraagd of ik tijdens de ontvangst op de Jules Verne een toespraak wilde houden, omdat ik een halve eeuw geleden betrokken was bij de oprichting en vestiging van het KSCC en het aanmeren van eerste kerkschip. Dat verzoek kon ik uiteraard niet naast me neer leggen. Integendeel. Want sinds onze eerste contacten in 1972 is de verstandhouding gegroeid en de vriendschap steeds hechter geworden, in meer opzichten: persoonlijk maar ook politiek en bestuurlijk. Zelfs als aankomende en echte Knotsenburgers hebben we elkaar weten vinden en waarderen. Inspiratie voor mijn toespraak vond ik in de woorden, die ik eind jaren zestig tijdens een Nachtmis in de Carmelietenkerk aan de Doddendaal had gelezen: Gods volk onderweg. Als schipper naast God weet Bernard als geen ander waar en hoe hij zijn parochianen en vrienden moet bereiken en inspireren. Vandaar de volgende toespraak:

Bernard van Welzenes: met Gods volk onderweg

Begin jaren zestig hing in de kerk van de Karmelieten op de Doddendaal op een doek, waarop met kolossale letters ‘Gods volk onderweg’ stond. Kennelijk wilde Pastoor Cox met die woorden de bezoekers van de Nachtmis moed inspreken op hun eindige levensweg. Begeleiden van ‘Gods volk onderweg’ was de opdracht, die Salesiaan Bernard van Welzenes waarschijnlijk voelde, toen hij vijftig jaar geleden op weg toog als priester. Wist hij toen al, dat hij als meervoudig aalmoezenier diverse mijlpalen zou halen en passeren, op weg naar een volgend baken? Mijlpalen: wie kent ze niet? Letterlijk in de vorm van 100 of 200 meter-bermpaaltjes langs provinciale of nationale wegen. Figuurlijk als afbakening van een periode van instellingen of personen. Maar ook als virtueel teken op een persoonlijke levensweg: verjaardagen, trouwdagen, sterfdagen, jubilea, het bereiken van de pensioenleeftijd, het afleggen van een (meestal) eeuwige gelofte, en – voor mensen zoals Bernard van Welzenes – de dag van de priesterwijding. Bijna alleskunner, doorzetter en volhouder Bernard van Welzenes dacht bij zichzelf: laat ik enkele mijlpalen bijeen zetten, niet om kosten te sparen, wel om de lengte en breedte van zijn opdracht te markeren. Hij beseft ongetwijfeld, dat zijn talloze vrienden en kennissen al lang weten, dat hij een bijzondere mens is. En voor degenen, die die wetenschap ontberen, weet hij als geen ander in Nijmegen en daarbuiten media te bereiken, die graag verhalen optekenen over zijn omvangrijke werkterrein. Een podcast in woord en beeld ontbreekt intussen niet In Bernards gereedschapskist. Bij mijlpalen staat iedere mens even stil, om daarna gehaast of met gepaste snelheid de weg te vervolgen, ook wanneer de toekomst nog onzeker is. Bernards priesterwijding moet een mooie dag geweest zijn: een dag van stilte, overweging en gebed, maar ook een verwachtingsvolle feestdag. Vijftig jaar geleden begon Bernard zijn reis, met God onderweg, nieuwsgierig naar wat komen zou. Hij begon met de grote schippersfamilie, maar voegde daar later de kermisexploitanten en de circusondernemers aan toe. Ambulante mensen trokken en trekken hem. Zijn reislust moet een onbewuste drijfveer zijn.

Twee jaar voor Bernard’s priesterwijding begon ik zelf aan een reis, waarvan ik in 1970 lengte nog einddoel kende: het lidmaatschap van de Nijmeegse gemeenteraad. In die hoedanigheid ontmoette ik Bernard van Welzenes, toen hij bij de KVP-ers steun zocht voor de vestiging van het net opgerichte KSSC. Toen begon onze gezamenlijke tocht in Nijmeegse contreien, op weg naar nog onbekende mijlpalen. In 1972 wist ik niet, dat ik in 1977 lid van de Tweede Kamer zou worden en in 1978 Prins Carnaval van Knotsenburg? En in 1973 kon ik tijdens de uitvaart van de dochter van Embere van Gils, die Millingen aan de Rijn was verongelukt, niet weten, dat ik Bernard nog heel wat keren zou zien voorgaan bij de begrafenis van gemeenschappelijke vrienden. Ik herinner me zijn vriendelijk ‘bevel’ om drager te zijn bij de uitvaart van John Bertine, en ik denk aan Bernards voorgangerschap bij de crematie van Harm Scheepbouwer. Het jaar 1977 herinner ik me ook goed, omdat ik voor de Kamerverkiezingen op het KSCC-schip een spreekbeurt mocht houden, tussen het poseren voor het Kroegtafereel van Rob Terwindt door. In de jaren van mijn Kamerlidmaatschap wist Bernard mij uiteraard te vinden, net zo als Embere van Gils aan wie ik mijn kandidaatstelling te danken had. Het gemak waarmee Bernard bestuurders en politici weet in te schakelen kent overigens geen grenzen, zijn tegenprestatie evenmin. De Nijmeegse CDA-ers hebben veel Kerstvieringen op de Jos Vrancken beleefd. En, ook belangrijk: Bernard blijft een kritisch maar trouw CDA-lid.

Terug naar Gods volk onderweg: die woorden slaan niet alleen op de schippers, het kermisvolk en de circusartiesten, die steevast in de media opduiken wanneer de heldendaden van Bernard genoemd en geroemd worden. Gods volk onderweg betreft ook de Knotsenburgers, de Nijmeegse carnavalisten, die op Carnavalszondag in de Molenstraatkerk tijdens de feestelijke Eucharistieviering in Bernard van Welzenes een enthousiaste en inspirerende voorganger treffen. Bij de aansluitende Ummegang naar de Hommage aan de Sint Steven laat Bernard horen, dat hij ook de kunst van het buutrednerschap machtig is. Aan de mijlpalen, waarbij we vandaag stilstaan past ook een teken van en voor Knotsenburg, zonder specifiek jaartal. Bernard’s geestelijk adviseurschap van het Prinsenconvent kwam namelijk geleidelijk tot stand, tussen 1983 en 1986. Maar ook bij zijn carnavaleske activiteiten is Bernard een onmiskenbaar baken, al was het alleen al omdat Bernard het ‘elkaar vasthouden in goede en slechte tijden’ in praktijk bent, door gebed, kaarsen, persoonlijke woorden van troost en bemoediging. De oud-prinsen van Knotsenburg steken hun waardering voor Bernards inzet niet onder biechtstoelen of kerkbanken. Zij koesteren zijn richtingwijzer op de gedeelde mijlpaal. Gedeelde mijlpaal: ja: vandaag vieren alle vrienden feest rond die ene, grote  mijlpaal, waarop kleurrijke ringen verbeelden, waarom Bernard van Welzenes in bescheidenheid – dat wel – kan terugzien op grootse prestaties: 50 jaar priesterschap als Salesiaan en aalmoezenier, 50 jaar directeur van het KSCC50 jaar voorganger van de R.K. Schippersparochie15 jaar voorganger van de R.K. Parochie Kermis- en Circusparochie

Ik besloot mijn toespraak met de niet toevallige verwijzing naar twee politieke leermeesters, die op eerdere Tweede Pinksterdagen betrokken waren bij het begin van twee ‘KSCC-scheepstrajecten’: de Nijmeegse CDA-fractievoorzitter Herman van Montfoort opende op 7 juni 1976 het eerste KSCC-Parochiecentrum en CDA-premier Ruud Lubbers – hij was van 1978 tot 1982 mijn fractievoorzitter in de Tweede Kamer – opende op 19 mei 1986 de Jos Vranken, het tweede KSCC-Parochiecentrum op 19 mei 1986. Ik vroeg aan Bernard van Welzenes of het toeval of genade was, dat ik op 6 juni 2022 zelf kon zeggen: Acht en tachtig, Gods-allemachtig? Hoe het ook zij: zijn vrienden waren op die mooie Pinksterdag samen ‘Gods volk onderweg’. Bernard’s vrienden blijven bij de gedeelde mijlpaal zijn richtingwijzer volgen: teken en baken van betrokkenheid, dienstbaarheid, trouw en inzet: met Gods zegen tot in lengte van jaren. Op verzoek van hun geestrijk adviseur onderstreepten de aanwezige leden van het Prinsenconvent die oproep met hun lijflied: Drink een borrel, een glaasje bier of wijn.